زنان نسبت به مردان «در جهت‌گیری و مسیریابی خوب نیستند»، «در ریاضیات بد هستند»، «پول بیشتری خرج می‌کنند» و «عصبی» و «لطیف‌تر» هستند. بسیاری از این کلیشه‌های جنسیتی هنوز در جامعه فرانسه وجود دارد. این‌همه کلیشه تاریخی که ارزش زنان را کاهش می‌دهد، از کجا آمده است؟ با موریل سال، مورخ فرانسوی و متخصص کلیشه‌ها، به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا این موضوع را موشگافی کنیم.
شورای عالی برابری جنسیتی (HCE) در گزارش سالانه خود که در ۲۳ جنوری ۲۰۲۳ منتشر شد، خاطرنشان کرد: در فرانسه، کشوری که به مهد حقوق بشر بودن خود می‌بالد «جنسیت‌گرایی کاهش نیافته، بلکه دوام آورده است.»
این پیش‌فرض‌ها به حدی گسترده شده، در ذهنیت مردم جای گرفته و به‌صورت ناخواسته به‌عنوان بدیهیات پذیرفته شده است که بیشتر مردم دیگر حتا این‌ها را زیر سوال نمی‌برند. برای مثال، اغلب می‌شنویم که زنان «هیچ درکی از جهت‌یابی ندارند» و استعداد کمتری در ریاضیات دارند و نسبت به مردان «حساس و ظریف‌تر» هستند. آن‌ها همچنین به «عصبی» و «ول‌خرج بودن» معروف‌اند.
چگونه این کلیشه‌ها از دوران کارزار #MeToo جان سالم به در برده‌اند؟ برای درک بهتر این پدیده، از موریل سال، مورخ و متخصص، می‌پرسیم. او نویسنده کتاب «درک و ساختارشکنی» است که در سال ۲۰۱۳ توسط انتشارات له هارمتان منتشر شده است. او به ما در مورد بعضی از این کلیشه‌های جنسیتی می‌گوید، منشأ آن‌ها را تشریح کرده و کلیشه‌های مربوط به تفاوت‌های زنان و مردان را تحلیل می‌کند.
ایوا: حقیقت واقعی پشت این کلیشه‌ای که زنان «هیچ حس جهت‌گیری ندارند» چیست؟
موریل سال: ایده پشت این ادعا این است که زنان با مهارت‌های بصری – فضایی مشکل دارند. مطالعات در واقع نشان داده‌اند که بین زن و مرد در این زمینه تفاوت‌هایی وجود دارد. زنان در برخی از تست‌های چرخش ذهنی مانند بازی‌های ویدیویی، مکعب‌های روبیک و تمرین‌های سه‌بعدی به‌خوبی عمل نمی‌کنند. با این حال، اگر زنان این مهارت را تمرین کنند، می‌توانند فاصله خود را با مردان کم کنند.
به‌طور خلاصه، این کلیشه پایه‌ای دارد، اما در حقیقت موضوع به آموزش بر‌می‌گردد. بازی در اوایل کودکی به ایجاد این مهارت‌ها کمک می‌کند. دختران کوچک بیشتر از طریق بازی‌های خود مهارت‌های زبانی و همدلی را تمرین می‌کنند، مانند بازی با عروسکها. از آن‌جایی که دختران به اندازه پسرها به بازی‌های ساختمانی مانند لگو تشویق نمی‌شوند، مهارت‌های بصری – فضایی یک‌سانی را توسعه نمی‌دهند.
ایوا: مدال معتبر فیلدز در ریاضیات تنها دو بار به یک زن اعطا شده است. آیا این این کلیشه را تأیید می‌کند که دختران در ریاضیات بد هستند؟
موریل سال: این کلیشه کاملا نادرست است. تمام آمارهای تحصیلی منتشر‌شده توسط وزارت معارف فرانسه در ۲۰ سال گذشته، ثابت می‌کند که دختران در همه زمینه‌ها از جمله ریاضیات، جندر/جنس ذکی‌تر در مکتب هستند. متأسفانه دختران فکر می‌کنند که در ریاضی بد هستند. این همان چیزی است که ما آن را «تهدید کلیشه‌ای» یا «پیش‌گویی خودساز» می‌نامیم. تنها کاری که باید انجام دهیم، این است: چیزی را که باور می‌کنیم، تا آن را تا حدی محقق کنیم. دختران مسیرهای آکادمیک یا حرفه‌ای را انتخاب نمی‌کنند که به سطح بالایی از ریاضیات نیاز دارد، از این رو با حضور کم‌رنگ زنان جوان در رشته‌های مهندسی مواجه‌ایم. [یادداشت سردبیر: در سال ۲۰۱۸، سازمان اروپایی تحقیقات هسته‌ای (CERN)، گزارش داد که تیم آن‌ها تنها از ۲۰ درصد زنان تشکیل شده است.]
از زمانی که در مکتب‌های فرانسه اصلاحات به وجود آمده است، درصدی دخترانی که ریاضیات پیش‌رفته را در مکتب دنبال می‌کنند، به ۱۰ کاهش یافته است. ادامه دادن به این باور که دختران و زنان جوان در ریاضی بد هستند، محرومیت آن‌ها از رشته‌های تحصیلی معتبر را تقویت می‌کند.
ایوا: آیا این درست است که مردان «نمی‌توانند بیش از یک کار را در یک زمان انجام دهند»؟
موریل سال: اعتقاد به این کلیشه به نفع آن‌ها است. ما اغلب می‌شنویم که زنان «چند‌کاره» خوبی هستند. تمام کارهایی که در زمینه مغز و اعصاب انجام می‌شود، نشان می‌دهد که مغز مردان کاملاً قادر است چندین کار را همزمان انجام دهد. آن‌ها در زنده‌گی روزمره مجبور نیستند، به اندازه زنانی که مجبورند کار و مادری خود را با‌هم اشتباه کنند.
ایوا: آیا واقعاً زنان «حساس‌تر و ظریف‌تر» از مردان هستند؟
موریل سال: این کلیشه به چیزی اشاره دارد که جامعه‌شناسی آن را «جامعه‌پذیری متفاوت» می‌نامد. این واقعیت است که مردان و زنان به‌طور متفاوتی تربیت می‌شوند. زنان می‌آموزند که احساسات را از طریق بازی‌های تقلیدی، مانند بازی با عروسکها، کشف کنند. مهم‌تر از آن، آن‌ها اجازه دارند احساسات خود را آزادانه‌تر بیان کنند.
دختر به‌طور سیستماتیک با ظاهر فزیکی‌اش توصیف می‌شود. او به‌عنوان «بانمک» توصیف می‌شود، در حالی که پسر به‌عنوان «سرزنده» توصیف می‌گردد. اگر دختر‌بچه شروع به گریه کند، او را «غمگین» می‌دانند، بنابراین او را در آغوش می‌گیرند و آرام می‌کنند. اگر نوزاد پسر گریه کند، «گرسنه» یا «عصبانی» در نظر می‌گیرند.
در اوایل، کودکان می‌آموزند که بر‌اساس جنسیت خود می‌توانند چه احساساتی را به‌طور قانونی ابراز کنند. دختران بدون شک احساساتی‌ترند، زیرا نتیجه یک عمر شرطی شدن فرهنگی است. جامعه‌پذیری متفاوت پسران را نیز متضرر می‌کند؛ زیرا تشخیص افسرده‌گی را دشوار می‌سازد.
ایوا: چرا ربط دادن اصطلاح «هیستری» به زنان جنسیت‌آور است؟
موریل سال: در قرن نوزدهم، زنان را «هیستریک/عصبی» می‌خواندند تا بگویند که بیش از حد حساس‌اند. این با کلیشه قبلی در مورد احساسات زنان سازگار است. از قضا، آن دوره عصر طلایی شعر رمانتیک از نویسنده‌گانی مانند ویکتور هوگو و استفان مالارمه بود. در این‌جا ما این مردان را داریم که حساس‌اند و احساسات خود را ابراز می‌کنند. اما بیان احساسی آن‌ها به دلیل علاقه زیبایی‌شناختی آن، مشروع تلقی می‌شود؛ در حالی که احساسات ابراز‌شده توسط زنان به‌عنوان دلیلی بر ضعف ساختاری آن‌ها ارایه می‌شود. انسان‌شناس فرانسوی، هریتیه، این اصل را «ظرفیت افتراقی جنسیت‌ها» نامیده است؛ یعنی همیشه ارزش مذکر از مؤنث بیشتر است.
اصطلاح «هیستری» از طریق ریشه یونانی کلمه، هیسترا، که به رحم اشاره دارد، با زنان مرتبط است. این نشان می‌دهد که زنان به‌طور کلی، می‌توانند به رحم خود تقلیل پیدا کنند؛ زیرا وضعیت روانی آن‌ها توسط جنبه‌های خاصی از زنده‌گی فزیکی‌شان کنترل می‌شود. اگرچه این کلیشه قدمت دارد، اما امروزه نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال، اگر زنی در یک جلسه اذیت شود، ما تعجب می‌کنیم که آیا سندروم پیش از قاعده‌گی است یا خیر. این نشان‌دهنده این کلیشه است که بدن زنان، به‌ویژه رحم آن‌ها، هر چیز دیگری را کنترل می‌کند.
ایوا: آیا زنان واقعاً «غریزه مادری» دارند؟
موریل سال: مطالعات بسیاری نشان می‌دهد که غریزه مادری نتیجه ساخت فرهنگی و تاریخی است؛ اما همه این‌ها به فرهنگ مربوط نیست. هنگامی که زایمان به‌خوبی انجام می‌شود، «هورمون‌های دل‌بسته‌گی» تولید می‌شوند. حمل و به دنیا آوردن کودک، پیامدهای جسمی و روانی دارد که بر پیوند مادر و نوزاد تأثیر می‌گذارد.
اصطلاح «مادرانه» نیز به خودی خود به این سوال پاسخ می‌دهد؛ زیرا فقط زنان می‌توانند مادر باشند. اما این بدان معنا نیست که آن‌ها تنها کسانی هستند که قادر به ایفای نقش والدین باشند. امروزه بسیاری از اشکال غنی و متنوع پدری وجود دارد.
ایوا: آیا زنان واقعاً ول‌خرج‌تر از مردان هستند؟
موریل سال: زنان به دلیل رفتارهایی که به آن‌ها تجویز می‌شود، همواره به‌طور سیستماتیک مورد انتقاد قرار می‌گیرند. معیارهای زیبایی‌شناختی خاصی برای زنان تعریف شده است که می‌شود به پوشیدن لباس، آرایش جذاب، نگرانی در مورد حفظ وزن مناسب و غیره اشاره کرد. سپس آن‌ها را متهم به صرف هزینه بیش از حد برای برآورده کردن آن‌ها کنیم. این دستورات هزینه دارد.
همین منطق در مورد احساسات زنان نیز صدق می‌کند. ما نمی‌توانیم به دختر‌بچه‌ها همدلی و توجه را بیاموزیم و سپس زنان بالغ را به دلیل احساساتی بودن بیش از حد سرزنش کنیم. در نهایت، زنان به دلیل کاری که در تمام زنده‌گی خود آموزش دیده‌اند، سرزنش می‌شوند.
نویسنده: ایوا لرای
منبع: Ouest-France
