محرومیت کودکان افغان از مکتب؛ برنامه‌ای برای بازگشایی مکاتب دختران وجود ندارند

گزارش: عبدالفتاح احمدزی

سیرآموزش و پروش درافغانستان به گذشته های دور برمیگردد. در این زمان اما با دشواری های زیادی مواجه شده است. کشمکش های سیاسی در سال های گذشته نظام تعلیمی کشور رابیشتر زیانمند کرد. از یکسو جنگ های داخلی پس از فروپاشی حکومت داکتر نجیب الله و سپس دور نخست نظام افراطی طالبان در در دهه 90 میلادی.

با روی کار آمدن اداره موقت به رهبری حامد کرزی درسال 2001 میلادی آموزش وپرورش درافغانستان دو باره جان گرفت. دروازه های مکاتب بروی همه بازشد، وروزنه امید برای آینده. به گفته وزارت معارف پیشین ده ها هزار باب مکتب دربخش های مختلف کشور نیزساخته شد، و بیش از صد هزار آموزگار مصروف تدریس در مکاتب بودند.

صدها هزار دختر وپسر روانه مکتب شدند. حالای دیگر هیچ ممنوعیت برای آموزش دختران وجود نداشت. در بیست سال پسین آموزش و پرورش درافغانستان بگونه چشمگیر رشد کرد. با آنکه وضعیت امنیتی در بخش های ازافغانستان خوب توصیف نمیشد، و در برخی موارد مراکزآموزشی آماج حملات تروریستی قرارگرفته و بیشترقربانیان این حملات دانش آموزان میبودند.

به گونه نمونه از دو حمله خونین تروریستی مشابه تنها دریک هفته برمکاتب افغانستان اشاره میکنیم. در 11 می 2021 میلادی حمله به مکتب دخترانه سیدالشهدا درغرب کابل انچام شد، که 85 تن کشته وبیش از 200 تن دیگر زخم برداشتنتد، همه قربانیان دانش آموزان دختر بودند.

هیچ گروه مسوولیت این حمله بر را بدوش نگرفت. این تنها نمونه ازحملات مرگباردشمانان مردم ومعارف کشوراست.

در رویداد دیگر در3 می 2021 انفجار یک موتربمب گذاری شده در ولایت لوگرنیزدست کم 24 تن کشته و 110 زخمی بجا گذاشت که بیشترقربانیان دانش آموزان وغیرنظامیان بودند. با آن هم علاقمندی دختران و پسران به تعلیم؛ برای آینده کشورشان دور از تصوربود.

تا این که در 15 اگست 2021 میلادی همه رویاهای دانش آموزان دختر در یک چشم برهم زدن؛ به خاک یکسان شد، وکشور یکبار دیگر 20 سال به عقب برگشت. به یک باره گی نظام جمهوریت ازهم پاشید، و به بار دوم طالبان برکشورحاکم شدند.

• به اساس آمار اداره یونسف در سال 2020 / 6.5 میلیون کودکان از رفتن به مکتب محروم بودند.
• بعد از سقوط نظام جمهوریت و حاکم شدن دوباره طالبان حدود 2.5 میلیون دختران بالاتر از صنف ششم از رفتن به مکتب محروم شده اند.
• به اساس معلومات مسوولین سابق وزارت معارف؛ فعلآ در حدود بیش از 9 میلیون کودک؛ دختر و پسر از رفتن به مکتب در افغانستان محروم هستند.
• قبل از به قدرت رسیدن بار دوم طالبان در افغانستان دروازه های 18500 باب مکتب بر روی کودکان باز بود.
• 227 هزارآموزگاردرسراسرکشور مصروف تدریس بودند، که از آن جمله 41% آنرا زنان تشکیل میداد.
• در زمان حکومت پیشین در افغانستان 9.7 میلیون کودک درسراسرکشور به مکاتب میرفتن که از این جمله 47 % آنرا دخترا تشکیل میداد.

افزون بر آن دفاتر دولتی بروی بانوان نیز مسدود گردید. در 17 سپتامبر 2021 گروه طالبان درفرمان جداگانه دروازه های مکاتب را بروی دختران بالاتر ازصنف ششم بستند. در ماه نوامبر 2022 زنان از رفتن به پارک های تفریحی منع شدند. همچنان در 19 دسامبر 2022 دروازه های دانشگاه ها بروی دختران بسته شد.

با آنکه این کارطالبان با واکنش های شدید ملی و بین المللی روبرو شد، اما تا اکنون که بیش دو سال از این تصمیم طالبان میگذرد، هیچ نرمش و انعطافی در رفتارآنها مبنی بربازگشایی مکاتب دخترانه دیده نمیشود.

در تازه ترین مورد وزارت اقتصاد طالبان درحکم به همه موسسات داخلی و خارجی هدایت داده است، کارمندان که تازه به کارگماشته میشوند، باید ازفلتراداره استخبارات این گروه بگذرند.

هرچند برخی نهاد های مدافع حقوق بانوان بار ها برای بیرون رفت از این معظل صدا بلند کردند، وبرخی بانوان برای دفاع از حقوق هم نوعانشان دست به راه پیمایی ها زدند. این اعتراضات شان از سوی نظام طالبان بشدت سرکوب گردید، وعاملان این راه پیمایی ها از سوی افراد این گروه شناسیایی، زندانی ومورد شکنجه قرار گرفتند.

گروه حاکم همواره برای خاموش ساختن صدای بانوان معترض که برای بازشدن دروازه های مکاتب برای دختران وحقوق هم نوعان شان عدالت خواهی میکردند، ازهر راهکار استفاده میبرد. یکی ازاین بانوان معترض آزیتا نظیمی است، که حالا دربیرون ازافغانستان بسرمیبرد میگوید: ” زمانیکه طالبان دو باره بر افغانستان حاکم شدند، زنان ازجامعه حذف شدند.

دروازه های مکاتب، دانشگاه ها و دفاتر دولتی بروی بانوان مسدود شد.

ما با شماردیگر ازبانوان دردمند برخواستیم و درجاده ها صدای عدالت خواهی بلند کردیم. او که حالا درآلمان زندگی میکند، میگوید: با آنکه تظاهرات صلح آمیزحق ما بود، اما پس ازچندین بار راه پیمایی شرایط برایمان خیلی دشوارشد، همواره تحت تعقیب قرارداشتیم همسنگران ما یکی پی دیگر از سوی اداره استخبارات طالبان شناسایی و گرفتار و زندانی میشدند.

آنان در زندان های طالبان تحت شکنجه قرار میگرفتند، رفتارهای غیرانسانی با ایشان از سوی افراد طالبان صورت میگرفت. این روند همچنان ادامه دارد، و شمار از بانوان معترض هنوزهم پیشت میله های زندان زیرشکنجه طالبان قرار دارند.

با گرفتاری شمار از بانوان معترض؛ خودم نیزچندین بار آدرسم را تغییر دادم تا اینکه از سوی یک نهاد به پاکستان انتقال یافتم و بعد به آلمان رسیدم. چون خودم مادر سه دختر هستم و درک میکنم برای دختران این گونه وضعیت خیلی دشوار و غیر قابل تحمل است.

اوخودش همچنان تجربه تلخ این چنینی از بار نخست حاکمیت طالبان برکشور را دارد. به گفته بانو نظیمی این راه پیمایی های عدالت خواهی هر بار خالی ازخشونت نبود.

این اقدامات طالبان هیچگاه صدای ما را خاموش ساخته نمیتواند.

ما هرکجای دنیا باشیم برمبارزات خود برای عدالت خواهی و حقوق دختران محروم از تعلیم به جهانیان وسازمان های مدافع حقوق بشری صدا بلند خواهیم کرد، و صدای مان رساتر خواهد بود.

این مبارزات ما تا زمان ادامه خواهد داشت، که حقوق از دست رفته هم نوعان مان برایشان داده شود.

ازسوی هم دفتریونیسف همواره محدودیت بربانوان و مسدود ماندن مکاتب دخترانه درافغانستان ازسوی طالبان را نگران کننده میخواند.

“درهمین حال نهاد های بین المللی و حقوق بشری ازاین اقدام طالبان بگونه جدی انتقاد کرده و آنرا نقض سریع حقوق بشر میخوانند، و ازاین گروه خواهان رفع محدودیت ها در برابر آموزش و پرورش دختران اند.

با آنکه تلاش های زیادی برای اخذ مصاحبه با مسوولان در دفتر یونیسف انجام شد، اما موفق به این کار نشدیم.

خانم هیدر بار معاون بخش زنان دیدبان حقوق بشر در گزارش که در اواخر 2022 به نشر رسید گفته است، که ازسال 2015 تا 2019 بیش از هزار حمله به دانش آموزان، معلمان ومکاتب درافغانستان را ثبت کرده است که به اساس این گزارش افغانستان را به یکی ازکشورهای درجهان تبدیل کرده که بیشترین آسیب را دیده است.

درحالیکه بیش از دو سال از روی کار آمدن حاکمیت دو باره طالبان برافغانستان میگذرد، این گروه اما همواره برای تصویب نصاب تعلیمی اسلامی برای مکاتب دخترانه و دانشگاه ها تاکید میورزند.

درحالیکه هیچ برنامه برای بازگشایی مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم نزد این گروه وجود ندارند.

خواستیم درهمین مورد دیدگاه وزارت معارف طالبان را داشته باشیم اما یک مقام این گروه که خواست از او نام برده نشود، گفت : “براساس هدایت شفایی امیرالمومنین رهبر گروه طالبان، بحث درمورد بازگشایی مکاتب دخترانه خط سرخ بوده و ارایه هرگونه معلومات وعملکرد دراین مورد ممنوع میباشد.”

با این همه بیشترخانوانده های افغان برای آینده نا روشن اطفال شان نگران اند. محمد یاسین نام مستعار مرد 45 ساله باشنده کابل است. پاز او در مورد آنکه اطفالش مکتب میروند یا نه پرسیدم.

پس لحظه سکوت آهی کشید، و در حالیکه بغز گولیش را میفشرد لب به سخن آورد” برای من خیلی سخت است، دراین مورد با شما حرف بزنم نمیدانم چی بگویم و از کجا شروع کنم زمان که جوان بودم با خواهرم مکتب میرفتیم کابل چنگ بود هرطرف راکت میخمورد. تا این که در یکی از روز ها مادرم گفت او بچا مکتب نروین که امروز باز راکت بازی زیاد است، دلم گوایی بد میته ما هر دو مادر را وادار ساخیتم که باید از درس نمانیم و روانه مکتب شدیم هنوز از کوچه بیرون نشدیم که صدای خیلی بلند ودلخراش ازنزدیک شندیم دگه نفامیدم.

اشک هایش راپاک کرد و ادامه داد ببخشین که شما ره جگرخون کردم چی کنیم غم های دنیا زیاد است، به هر صورت خداوند همه شهدا و گذشته های مارا ببخشد وخواهرجوانه مرگ و نامراد ماره کتیشان یکجای.

ازمه درمورد طفل ها پرسیدین سخت پریشان آینده شان هستم حال باز طالب آمد مه خودم چهار دختر و یک بچه دارم نام خدا همه جوان هستن حال تنها بچیم ده مکتب است، دیگرها درخانه هستن و از این وضعیت بسیار رنج میبریم.”

با حاکمیت دو باره طالبان برکشور برخی خانواده های افغان بخاطر تعلیم و آینده فرزندانشان راه های مهاجرت را پیش گرفتند، و با مشکلت زیاد خود و خانواده هایشان رابه کشورهای همسایه رسانیدند.

هرچند بر بنیاد قوانین پزیرفته شده بین المللی مهاجرت حق همه میباشد، اما آموزش و پرورش برای مهاجرین افغان درکشورهای همسایه دور از مشکلات نیست.

نداشتن پاسپورت و ویزه اقامت، مشکلات اقتصادی، ممانعت افغان ها از رفتن به مکاتب دولتی پاکستانی از جمله چالش های اند که بیشتر مهاجران افغان در پاکستان با آن مواجه اند.

شکرالله پدرسه فرزند است، او کمتر از دوسال میشود، که در پاکستان بسرمیبرد.

از او درمورد برنامه آموزشی فرزندانش پرسیدم.

” با تشکراز شما حدود دو سال میشود، انیجا درپاکستان هستم وضعیت برای تعلیم اولاد ها در افغانستان مناسب نبود. مجور شدیم آمدیم هرچند مشکلات زیاد است، خوشحال هستم که حد اقل طفل ها مکتب میروند”

نازیلا 15 سال سن دارد، و فرزند ارشد خانواده شکرالله است.

اوپس ازحاکمیت دو باره طالبان برافغانستان ازرفتن به مکتب محروم شد، اما حالا در پاکستان به درس هایش ادامه میدهد. او میگوید:

“ما اینجا در مکتب که درپیندی پاکستان که از سوی افغان های خودمان تاسیس شده تمام مضمون های را میخوانیم که در وطن میخوادیم.”

او میگوید: من احساس خوبی دارم از اینکه به درس هایم ادامه میدهم و سپاسگذارم از پدر جانم که این فرصت را برایم فراهم ساخت، اما از اینکه همصنفانم مکتب نمیروند خیلی متاثر هستم ارزو دارم یک روز این مشکلات ما حل شود در کشور خودمان به تحصیل خود ادامه بدهیم و خدمت کنیم.

برخی از مسوولان معارف افغان که در حال حاضر در پاکستان نیز فعالیت دارد بنابر بر نبود مصونیت از ارایه معلومات در مورد فعالیت های کاری شان خود داری کرد.

یکی دیگر از این مسوولان با نام مستعار درراولپندی پاکستان میگوید: این برنامه زمنیه خوبی برای اطفال مهاجرافغانستان در پاکستان است.”

با این همه شمار زیادی شهروندان افغان مقیم پاکستان توانمندی پرداخت هزینه برای آموزش فرزندان شان را در مکاتب خصوصی پاکستان ندارند.

نبود مدارک قانونی یکی ازچالش های است، که مانع رفتن بیشترکودکان مهاجران افغان به مکاتب دولتی در پاکستان میشود.

این درحالیست که ازمحروم شدن دختران بالاترازصنف ششم مکاتب درافغانستان بیش ازدوسال میگذرد، وطالبان درحال حاضرهیچ برنامه برای بازگشایی مکابت بروی دختران ندارند.

این معظل اطفال افغانستان را به عنوان نسل گمشده درآنیده نچندان دور به جهان معرفی خواهد کرد.