تقاطع حقوق زنان، مسائل پناهندگان در ترکیه و ایران

گزارش: مهرناز بختاری

ملیله پیچیده خاورمیانه که اغلب با شکاف های ژئوپلیتیکی و تنوع فرهنگی اجتماعی مشخص می شود، چشم انداز پیچیده ای از حقوق بشر را نیز به نمایش می گذارد. یکی از مبرم‌ترین ابعاد حقوق بشر در این منطقه با توجه به وضعیت زنان به‌ویژه در زمینه آوارگی‌های دسته جمعی و موقعیت‌های پناهندگی مطرح می‌شود. این مقاله از دریچه شرایط ایران به حوزه های همپوشانی حقوق زنان، چالش های نوظهور برای پناهندگان و نقش متعاقب آن کشورهای همسایه مانند ترکیه می پردازد.

حقوق زنان در ایران: تصویری تلخ

بر اساس گزارش جهانی شکاف جنسیتی در سال 2020 توسط مجمع جهانی اقتصاد، ایران در بین 153 کشور رتبه 148 را به خود اختصاص داده است که نشان دهنده نابرابری شدید در حقوق زنان است (WEF، 2020). قوه قضائیه این کشور قوانین تبعیض آمیزی را حفظ کرد و زنان را در زمینه های مختلفی مانند اشتغال، مسافرت و لباس محدود کرد.

نابرابری سیستماتیک به طور قابل توجهی در بخش حقوقی آشکار می شود. ارزش شهادت زنان در دادگاه در بیشتر موارد نصف شهادت یک مرد است. علاوه بر این، قوانین ایران سن قانونی «مسئولیت کیفری» را برای دختران به‌محض ۹ سال قمری تعیین می‌کند، در مقابل ۱۵ سال برای پسران (دیده‌بان حقوق بشر، ۲۰۲۰).

این نگرانی‌ها، همراه با تحمیل تفسیر محافظه‌کارانه از قوانین شریعت، درخواست نهادهای جهانی حقوق بشر را برای مداخله تشدید کرده است.

آوارگان پناهنده و مخمصه ترکیه

نازنین علی زاده یک تن از پناهندگان ایرانی در ترکیه گفت: ناآرامی‌های سیاسی-اجتماعی در ایران منجر به افزایش تعداد پناهندگان شده است و زنان بار عمده این دررفتگی را متحمل می‌شوند. بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، تا ماه می 2021، ایران تقریباً یک میلیون پناهنده افغان دارد که 2 میلیون افغانی دیگر نیز در این کشور زندگی می کنند. ترکیه، همسایه ایران در غرب، یکی دیگر از میزبانان عمده پناهندگان است.

وی افزود: بر اساس آخرین داده های کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، حدود 3.7 میلیون پناهنده در ترکیه زندگی می کنند. وظیفه دلهره آور مدیریت این بحران انسانی، انعطاف پذیری قابل ستایش کشورهای میزبان را تحت الشعاع قرار می دهد.

با این حال، موقعیت جغرافیایی ترکیه آن را تبدیل به یک نقطه انتقال بحرانی برای پناهجویان می کند که سعی در رسیدن به اروپا دارند. این امر باعث شده است که کشور به قطب فعالیت های قاچاق تبدیل شود. این وضعیت، که با موانع قانونی برای پناهندگان، از جمله مجوزهای کار محدود و مشکل در دسترسی به خدمات ضروری، ترکیب شده است، گروه های حقوق بشری را تحریک کرده است تا از ترکیه بخواهند سیاست های خود در مورد پناهندگان را اصلاح کند.

تعامل حقوق زنان و وضعیت پناهندگ

علی زاده تاکید کرد: زنان پناهنده، در این میان، دارای یک هویت متقاطع منحصر به فرد هستند. آنها نه تنها قربانیان آزار و اذیت در کشورهای خود هستند، بلکه سختی آنها حتی در پناهگاه به دلیل تبعیض جنسیتی و خشونت جنسی ادامه دارد. این آسیب‌پذیری نیازمند رویکرد جنسیتی به سیاست‌های حمایت از پناهندگان است.

یک مطالعه در سال 2017 نشان داد که زنان پناهنده در ترکیه با موانع مهمی از جمله خشونت مبتنی بر جنسیت، عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و دشواری در یافتن شغل روبرو هستند (Refugees International, 2017). این مطالعه همچنین از دولت ترکیه خواست تا حمایت های قانونی را از زنان پناهنده افزایش دهد و فرصت های برابر را برای آنها فراهم کند.

به سوی یک تغییر پارادایم سازنده

به گفته علی زاده سناریوی در حال آشکار شدن نیاز به مداخله مشترک سازمان های بین المللی حقوق بشر و کشورهای همسایه را نشان می دهد. این شامل تهیه پیش نویس چارچوب های قانونی پاسخگو به جنسیت، از بین بردن شیوه های تبعیض آمیز و ترویج مشارکت فعال زنان در فرآیندهای سیاسی-اجتماعی است.

علاوه بر این، کشورهای میزبان مانند ترکیه باید سیاست‌های فراگیر و حساس به جنسیت پناهندگان را برای حفظ حقوق زنان طراحی کنند. تضمین دسترسی پناهجویان به نیازهای اولیه، خدمات اجتماعی، و حمایت قانونی در برابر خشونت مبتنی بر جنسیت، گام هایی برای دستیابی به این هدف است.

در پایان، حوزه های متقاطع حقوق زنان و مسائل پناهندگان در کشورهایی مانند ایران و ترکیه چالش بزرگی را برای جامعه بین المللی ایجاد می کند. با این حال، با اقدام جهانی هماهنگ، فرصتی برای ایجاد یک تغییر پارادایم در حال حرکت به سمت حکومت فراگیر، مبتنی بر حقوق و جهانی عادلانه‌تر فراهم می‌کند.

*این گزارش خبری با حمایت روزنامه نگاران برای حقوق بشر «JHR» تهیه شده است.

منابع:

مجمع جهانی اقتصاد (2020). گزارش جهانی شکاف جنسیتی 2020. موجود در: http://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2020.pdf

دیده بان حقوق بشر. (2020). گزارش جهانی 2020: روند حقوق در ایران. موجود در: https://www.hrw.org/world-report/2020/country-chapters/iran

UNHCR. (2021). ایران. موجود در: https://www.unhcr.org/iran.html

UNHCR. (2021). بوقلمون. موجود در: https://www.unhcr.org/tr/en/turkey-home-to-the-worlds-largest-refugee-population

بین المللی پناهندگان (2017). خارج از دسترس: کار قانونی هنوز برای پناهندگان در ترکیه غیرقابل دسترس است. موجود در: https://www.refugeesinternational.org/reports/2017/11/6/turkey