بحران پناهندگان و انتخاب خطرناک؛ روایت پناهنده‌ای از تجربه مهاجرت غیرقانونی

تهیه شده توسط: ثریا شریفی

پس از 15 اوت 2021، زمانی که کابل پس از دو دهه به دست طالبان افتاد، موج جدیدی از مهاجرت غیرقانونی از افغانستان به وجود آمد. سیل پناهجویان افغان از طریق ایران به سمت ترکیه هجوم آوردند، اما این مهاجرت غیرقانونی آسان نبود و عواقب خطرناک و مرگباری برای پناهجویان افغان داشت.

پناهجویان افغان که به دلیل تهدیدات امنیتی طالبان، مشکلات اقتصادی و آینده نامشخص افغانستان به دنبال سرپناه بودند، با خطرات متعددی روبرو بودند. آنها از مسیرهای خائنانه عبور کردند، با آدم ربایی، گروگان گیری، ضرب و شتم مرزبانان و مشکلات مختلف دیگر مواجه شدند و در نهایت به خاک ترکیه رسیدند. با این حال، آنها هنوز آرامش نسبی پیدا نکردند.

در این گزارش به ماجرای پناهنده‌ای می‌پردازیم که تجربه مهاجرت غیرقانونی، خطرات و سختی‌هایش را روایت می‌کند.

سلیمان غفاری یکی از صدها پناهجوی افغان است که با پذیرش خطرات و سختی های متعدد خود و خانواده اش را از طریق مرز ایران به ترکیه رسانده است.

او در حال حاضر به همراه همسر و دو فرزندش به طور غیرقانونی در ترکیه زندگی می کند و با مشکلات مختلفی از چالش های اقتصادی گرفته تا تهدیدات پلیس و خطر اخراج از کشور مواجه است.

غفاری چندین بار تلاش کرده از مسیرهای سخت بلغارستان و یونان خود را به کشورهای اروپایی برساند اما موفق نشده است. در نهایت او با تحقیر، آزار و اذیت و رنج فراوان به ترکیه بازگردانده شده است.

غفاری تصریح می کند که پلیس ترکیه بدترین و غیرانسانی ترین رفتار را نسبت به او و سایر پناهندگان نشان داده است، رفتاری که حتی حیوانات نیز نسبت به یکدیگر از خود نشان نمی دهند. به عبارت دیگر، پلیس ترکیه نه تنها رویکردی انسانی نسبت به پناهجویان افغان ندارد، بلکه آنها را در معرض بدترین شکنجه های روحی و جسمی قرار می دهد.

ترکیه یکی از کشورهایی است که در سال های اخیر میزبان بیشترین تعداد پناهجویان و آوارگان کشورهای جنگ زده و فقیر مانند افغانستان، سوریه، عراق و برخی کشورهای عربی بوده است.

در این راستا، ترکیه در سال های اخیر یک مقصد اصلی و مهم، اما مسیر ترانزیتی دشوار برای مهاجران افغان بوده است. اگرچه آمارهای متناقضی در مورد حضور پناهجویان افغان در این کشور وجود دارد، اما بر اساس آمار منتشر شده از سوی اداره مهاجرت، 49922 پناهجوی افغان دارای مجوز اقامت و 19400 پناهجو تحت حمایت بین المللی در ترکیه زندگی می کنند.

در همین حال، هزاران پناهجوی افغان در مسیر خود از ایران به ترکیه قربانی قاچاق انسان شده اند. علیرغم پوشش مستند مهاجرت غیرقانونی از طریق رسانه های جمعی، بسیاری همچنان مسیر ترکیه را با همکاری و پرداخت مبالغ گزاف به قاچاقچیان انتخاب می کنند.

در میان این پناهندگان، که اکثرا متشکل از زنان و کودکان هستند، کسانی که در مسیر قاچاق آسیب پذیر هستند، با بیشترین خطر مواجه هستند.

در چند وقت اخیر، دولت ترکیه با هدف اخراج پناهجویان غیرقانونی، سیاست سختگیرانه‌ای را در پیش گرفته است.

بر اساس گزارش های اداره مهاجرت، اکثریت بازداشت شدگان بدون مدارک صحیح، اتباع افغانستان هستند. تنها در پنج ماه اول سال 2023، 17258 افغان بازداشت شدند و بیشتر آنها متعاقباً به افغانستان اخراج شدند.

فعالان حقوق بشر استدلال می‌کنند که رد بیش از 90 درصد درخواست‌های پناهندگی توسط مقامات مهاجرت ترکیه و همچنین عدم دسترسی به بیمه مراقبت‌های بهداشتی، چالش‌های بزرگی برای پناهندگان در ترکیه است.

با این وجود، نهادهای دولتی ترکیه گزارش داده اند که در سال گذشته، از ژانویه 2022 تا 15 سپتامبر همان سال، بیش از 200000 مهاجر غیرقانونی در این کشور بازداشت شده اند. در این میان، شهروندان افغانستان با نزدیک به 87000 نفر در رتبه اول قرار دارند و پس از آن سوری ها با 29000 نفر و پاکستانی ها با 13000 نفر قرار دارند.

دولت ترکیه به اجرای قوانین سختگیرانه و تدابیر امنیتی شدید در مرزهای خود برای جلوگیری از ورود هزاران پناهجو که از راه های غیرقانونی وارد این کشور می شوند، ادامه می دهد.

در کنار ایران، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان، ترکیه مقصد مهمی برای پناهجویان افغان محسوب می شود. با این حال، سفر از افغانستان به ترکیه به صورت غیرقانونی نه آسان است و نه ساده.

رفتار با پناهندگان افغان در ترکیه
با این حال، این دیدگاه مثبت در مورد همکاری به شدت با رفتار با پناهندگان افغان در ترکیه در تضاد است. بسیاری از افغان‌هایی که از آزار و اذیت و خشونت در سرزمین خود فرار می‌کنند، به ترکیه پناه برده‌اند و آن را پناهگاهی امن می‌دانند. اما گزارش ها حاکی از آن است که نیروهای امنیتی ترکیه متهم به استفاده از گلوله جنگی و نیروی فیزیکی برای جلوگیری از ورود افغان ها به این کشور شده اند. علاوه بر این، کسانی که موفق به ورود می شوند اغلب با بازداشت خودسرانه و تهدید اخراج به افغانستان روبرو می شوند، جایی که ممکن است با بحران های اقتصادی و انسانی و همچنین مجازات احتمالی تحت حاکمیت طالبان مواجه شوند.

اخراج افغان ها نگرانی ها را برانگیخته است
اخراج افغان ها از ترکیه با گزارش هایی مبنی بر رفتارهای غیرانسانی و اخراج اجباری، نگرانی ها را در مورد رفتار با پناهجویان غیرقانونی افزایش داده است. این وضعیت باعث شده است که سازمان های بین المللی حقوق بشر خواستار تسهیل روند روادید و پناهندگی برای اتباع افغان و توقف اخراج آنها شوند. عفو بین‌الملل مواردی از استفاده غیرقانونی از گلوله‌های جنگی توسط نیروهای مرزبان ترکیه علیه افغان‌ها و گزارش‌هایی مبنی بر جراحات و حتی تلفات را ثبت کرده است. این رفتار کاملاً در تضاد با تلاش های ترکیه برای نوسازی فرآیندهای آموزشی در افغانستان و آمادگی اعلام شده این کشور برای همکاری در زمینه های مختلف است.

ماهیت چندوجهی روابط بین الملل و مسائل بشردوستانه
کنار هم قرار گرفتن تمایل ترکیه برای همکاری با افغانستان در زمینه های مختلف و رفتار این کشور با پناهجویان افغان بر پیچیدگی و ماهیت چندوجهی روابط بین المللی و مسائل بشردوستانه تاکید دارد. در حالی که تلاش‌ها و همکاری‌های دیپلماتیک در آموزش و سایر بخش‌ها برای تقویت روابط مثبت بین کشورها ضروری است، رفتار با جمعیت‌های آسیب‌پذیر، مانند پناهندگان افغان، همچنین نقش مهمی در شکل‌دهی درک تعهد یک ملت به حقوق بشر و ارزش‌های بشردوستانه ایفا می‌کند.

علاوه بر این، پیامدهای ژئوپلیتیکی وضعیت ناشناخته طالبان و تلاش های آن برای به دست آوردن کنترل بر نمایندگی های دیپلماتیک افغانستان در خارج از کشور لایه دیگری از پیچیدگی را به وضعیت اضافه می کند. تلاش‌های طالبان برای تقویت مشروعیت خود از طریق کانال‌های دیپلماتیک، به‌ویژه در کشورهای همسایه، بر پویایی پیچیده موجود در منطقه تأکید می‌کند. نگرانی ها در مورد تروریسم، مهاجرت و ثبات منطقه ای بر تصمیمات کشورها در رابطه با روابط دیپلماتیک با دولت تحت رهبری طالبان تأثیر گذاشته است که بازتاب شبکه پیچیده ای از ملاحظات ژئوپلیتیکی است.

*این گزارش خبری با حمایت روزنامه نگاران برای حقوق بشر «JHR» تهیه شده است.