کناره‌گیری از اجتماع؛ روایت زنان افغانستان از تجربه‌ی خشونت‌های آنلاین

بیش از دو سال از رویکار آمدن دوباره‌ی امارت اسلامی در افغانستان می‌گذرد. در این بازه‌ی زمانی که از نظر تغییرات اجتماعی زیاد طولانی نیست، زنان و دختران از بتدایی‌ترین حق‌شان برای گشت‌وگذار، کار، آموزش و تحصیل در افغانستان محروم شده‌اند. این عقب‌گرد سریع که گفته می‌شود به ترویج خشونت‌های مبتنی بر جنسیت دامن زده است، مسئله‌ی خشونت‌های آنلاین را نیز شامل می‌شود که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

همزمان با محدودیت‌های اعمال شده و اجرای قوانین سخت‌گیرانه، حضور زنان و دختران برای دنبال کردن آموزش‌های آنلاین و سایر فعالیت‌های اجتماعی-اعتراضی در شبکه‌های اجتماعی پر رنگ‌تر از قبل شده است. زنان با استفاده از شبکه‌های اجتماعی حضور خود را با اجرای فعالیت‌های مختلف از طریق شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند.

زنان و دخترانی که روزانه بیش از پنج ساعت را آنلاین هستند و در این مدت از شبکه‌های اجتماعی انستاگرام، فیسبوک و ایکس (توییتر سابق) استفاده می‌کنند به خامه پرس گفتند که هدف اصلی آنان از بودن در فضای آنلاین، دنبال کردن آموزش‌ها و مهارت‌هایی است که از این طریق حاصل می‌شود. اما به گفته‌ي یکی از این زنان، نه تنها کوچه و خیابان‌های افغانستان برای زنان ناامن شده، فضای آنلاین نیز به مکانی برای اعمال خشونت بر زنان تبدیل شده است.

بر اساس یافته‌ها‌ی خامه پرس، رایج‌ترین انواع آزار و اذیت‌هایی که دختران و زنان در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی با آن رو به رو هستند، مزاحمت‌های تلیفونی (ارسال پیامک‌ها) نشر و پخش تصاویر، استخراج اطلاعات شخصی و تهدید به نشر این اطلاعات، ارسال تصاویر و اطلاعات حاوی موضوعات غیراخلاقی، توهین، تحقیر، هک شدن آیدی و انواع مختلف تهدید را شامل می‌شود.

یکی دختر باشنده شهر جلال آباد که۲۳ سال سن دارد در صحبت با خامه پرس، تجربه‌اش از مواجه شدن با خشونت آنلاین را در میان گذاشت: «با نام اصلی خود فیسبوک ساختم سپس به برادرم نیز درخواست دوستی در فیسبوک دادم مدتی نگذشت تصویری از نیم چهره خود را در صفحه مجازی پست کردم و با کمنت زشت یکی از کاربران که از طبقه ذکور بود مواجه شدم.»

او می‌گوید در کنار پیام‌های توهین‌آمیزی که دریافت می‌کرد، به اسم او و با استفاده از تصویرش اکاونت‌های جعلی درست شد و وقتی برادرش متوجه شد، همه شبکه‌های اجتماعی را از تلفونش دیلیت (حذف) کرد.

لیلا بسیم، فعال حقوق زنان و عضو ارشد جنبش خودجوش زنان معترض معتقد است که شبکه‌های اجتماعی «قبل از اینکه در افغانستان فرهنگسازی شود در دسترس عموم قرار گرفته است.»

او که بیش از ۳۰هزار دنبال کننده در فیسبوک دارد، با انواع مختلف خشونت آنلاین مواجه شده است: «مدتی که شخصا خودم از صفحات مجازی استفاده می‌کنم از عکس‌های شخصی خود استفاده کردیم به صد ها نظریه خراب و زشت مردم روبرو شدم و به پای پست ما امدن توهین کردند و تحقیر کردند درحالی که در جوامع دیگر چنین نیست.»

به گفته‌ی او، کاربرانی که در شبکه‌های اجتماعی دنبال قربانی می‌گردند «تلاش می کنند از طریق استفاده از عکس‌ها در صفحات مجازی با نام مستعار عقده‌های خود را بروز دهند.»

پژوهش یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در لندن موسوم به «سازمان افغان ویتنس» نیز نشان می‌دهد که پس از سلطه دوباره امارت اسلامی بر افغانستان، خشونت آنلاین علیه فعالان زن افغان به‌ویژه آن‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی از جمله اکس/توییتر مطلب منتشر می‌کنند، افزایش یافته است.

یافته‌های این پژوهش حاکی است که مطالب توهین‌آمیز علیه زنان در فضای مجازی از ماه جون تا دسامبر ۲۰۲۱ در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال ۲۰۲۲، سه برابر (۲۱۷ درصد) افزایش یافته است.

در بسیاری موارد، آزار و اذیت فعالان زنان در فضای مجازی باعث شده است تا آنان زیر فشارهای مداوم از فعالیت دست بکشند. پژوهشگران در افغان ویتنس نوشتند که مصاحبه‌ها فاش کرد که چگونه زنان برای جلوگیری از خشونت آنلاین خود را سانسور می‌کنند یا از شبکه‌های اجتماعی کناره می‌کنند.

در همین حال یاسمین یارمل، بازیگر سیمنا که همواره در شبکه‌های اجتماعی حضور داشته با اشاره به این واقعیت که هیچ نهاد در زمینه خشونت‌های آنلاین پاسخ‌گو نیست به خامه پرس گفت: «در افغانستان هر شخصی میتواند در حریم خصوصی یک زن مداخله بکند، تحقیر کند و هر آدم می تواند در افغانستان حرف ناشایسته به پای پست زنان افغانستان در شبکه‌های اجتماعی بگذارد که این سطح ضعیف فرهنگ یک جامعه را به تصویر می‌کشد.»

بنفشه کریمی یک از کاربر فعال در انستاگرام و تیک تاک است که بیش از ۹۰ هزار دنبال کننده دارد او به خامه پرس گفت: «در کنار این که طرفداران زیادی دارم ولی هستند اشخاصی که توهین و تحقیر می‌کنند. ولی همیشه سوال در ذهن من ایجاد می‌شد که چرا تنها زنان در شبکه‌های مجازی در افغانستان مورد توهین و تحقیر قرار می‌گیرند؟»

آزار و اذیت در شبکه‌های اجتماعی با پیامدهای تلخی برای زنان همراه بوده است. طبق نتایج پژوهش افغان ویتنس، این امر سبب شده تا فعالان زن افغان سکوت کنند. اما یافته‌های خامه پرس از صبحت با دختران نشان می دهد که خشونت‌های آنلاین سبب شده تا دختران هویت خود را در فضای آنلاین انکار کنند و به استفاده از اسامی مستعار رو بیاورند.