گزارش شورای روابط خارجی (CFR)؛ پشتیبانی پاکستان از طالبان؛ از آن چه می‌دانید؟/ بررسی رابطه ISI با طالبان

پاکستان در حال بازی خطرناکی است / طالبان افغانستان و طالبان پاکستان دو روی یک سکّه هستند

ایلیا فروزش؛ اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا (CFR) نهادی متشکل از مقامات بلندپایه و اسبق ایالات متحده نظیر وزرای امور خارجه، روسای سازمان جاسوسی C.I.A و سرمایه‌داران بزرگ است. این اندیشکده پیرامون بحران امنیتی افغانستان در مطلبی تحت عنوان «پشتیبانی پاکستان از طالبان: از آن چه می‌دانید؟» نوشت: توجه به این موضوع حائز اهمیت است که ارتش و دولت پاکستان نهادی یک دست نیست بلکه گروه‌هایی با منافع رقابتی هستند.

با این حساب امّا این نکته نیز صحیح است که این گروه‌ها عموماً طرفدار پیروزی طالبان بودند. عمران خان – نخست وزیر پاکستان پس از فتح کابل از سوی طالبان اعلام کرد «طالبان زنجیر بردگی را شکستند.» در اینجا سه دلیل برای ابراز حمایت علنی عمران خان وجود دارد:

اول؛ پاکستان منافع ایدئولوژیک شخصی در موضوع طالبان دارد. کشور پاکستان در سال ۱۹۴۷ تحت عنوان یک ملت مسلمان ایجاد شد. بخش بزرگی از قلمرو پاکستان در شرقِ شبه قاره (پاکستان شرقی) پس از یک جنگ داخلی تلخ در سال ۱۹۷۱ از سوی جامعه بنگالی زبان، از این کشور جدا و تبدیل به کشور بنگلادش شد. این شکست، دولت پاکستان را نسبت به مناطق قلمرو غربی خود یعنی خیبر پختونخوا و بلوچستان دچار پارانوئید/ بدگمانی کرد، زیرا دارای جمعیت بزرگی پشتون یا پشتون زبان بود. دولت پاکستان مدارسی در این مناطق جهت تعلیم و تدریس برندی از به زعم خود اسلام (سلفی گری) تاسیس کرد، به این امید که ناسیونالیسم اسلامی بتواند ناسیونالیسم پشتون را سرکوب کند. رهبران طالبان در این مدارس تحت آموزش قرار گرفته بودند.

مناطق پشتون نشین در افغانستان و پاکستان | منبع: مؤسسه فناوری فدرال زوریخ
مناطق پشتون نشین در افغانستان و پاکستان | منبع: مؤسسه فناوری فدرال زوریخ
دوم؛ مقامات پاکستان نگران مرزهای مشترک با افغانستان هستند و معتقدند که دولت طالبان می‌تواند این نگرانی را کاهش دهد. حکومت افغانستان در سال ۱۹۴۷ خط مرزی دیورند رد کرد؛ این خط مرزی مناطق پشتون نشین پاکستان را از افغانستان جدا کرده است. افغانستان به عنوان خانه اکثریت پشتون تباران مدعی است که این قلمرو در اختیار پاکستان در واقع بخشی از «پشتونستان» است. (منطقه زرد در نقشه بالا) حکومت پاکستان معتفد است که دین در منظومه فکری طالبان بر قومیت غلبه دارد.

خط دیورند نام مرز بین افغانستان و پاکستان است. این خط مرزی مورد اختلاف بین دو کشور توسط یک انگلیسی به نام «مورتیمور دیورند» در سال ۱۸۹۶ ترسیم شده است. افغانستان معتقد است دیورند یک خط فرضی است و قلمرو افغان بزرگتر است. نکته جالب در اینجا نقش کثیف انگلیس است که همچون تقسیم بلوچستان بین سه کشور و تقسیم کردستان بین چهار کشور، در اینجا نیز پَشتون‌ها را به دو نیم تقسیم کرده است تا همواره آتس درگیری‌های مرزی و قومی همواره شعله ور باشد.
خط دیورند نام مرز بین افغانستان و پاکستان است. این خط مرزی مورد اختلاف بین دو کشور توسط یک انگلیسی به نام «مورتیمور دیورند» در سال ۱۸۹۶ ترسیم شده است. افغانستان معتقد است دیورند یک خط فرضی است و قلمرو افغان بزرگتر است. نکته جالب در اینجا نقش کثیف انگلیس است که همچون تقسیم بلوچستان بین سه کشور و تقسیم کردستان بین چهار کشور، در اینجا نیز پَشتون‌ها را به دو نیم تقسیم کرده است تا همواره آتس درگیری‌های مرزی و قومی همواره شعله ور باشد.
تقسیم بندی قومیتی در کشور پاکستان

سوم؛ این موضوع برای پاکستانی‌ها حیاتی است که یک حکومت دوستدار پاکستان در افغانستان مستقر شود. پاکستان همواره هند را متهم می‌کند که درصدد بهره برداری از تقسیم بندی قومی/زبانی برای بی ثباتی و تجزیه این کشور است. روابط حسنه دولت هند با دولت اشرف غنی هیچ کمکی به کاهش این نگرانی نکرد. حکومت طالبان می‌تواند به پاکستان در مقابله با هندوستان کمک کند. از جمله: ایجاد پناهگاهی برای گروه‌های ضد هندی تحت الحمایه پاکستان.

روابط پاکستان با طالبان بعد از واقعه یازده سپتامبر
پاکستان همچنان منبع اصلی حمایت مالی و لجستیکی طالبان است. سازمان اطلاعات پاکستان (ISI) از طالبان از بدو تاسیس با منابع مالی، آموزش نظامی و تامین تسلیحاتی پشتیبانی کردند. سازمان اطلاعات پاکستان همچنین روابط مستحکمی با شبکه حقانی دارد که با طالبان از نزدیک درحال کار است. سراج الدین حقانی – رهبر شبکه حقانی است که از سال ۲۰۱۵ معاون رهبر طالبان است. شبکه حقانی در پاکستان مستقر است. طالبان دارای املاک و مستغلات در پاکستان است و کمک هنگفتی از جانب افرادی خاص در این کشور دریافت می‌کند.

همزمان پاکستان سال‌ها فرماندهان طالب نظیر ملا عبدالغنی برادر – از بنیان گذاران طالبان زندانی و طبق برخی ادعاها شکنجه کرده است. اکنون ملا برادر به عنوان یکی از رهبران اصلی طالبان به افغانستان بازگشته است. مضاف بر این، طبق گزارش‌ها ژنرال قمر جاوید باجوا – فرمانده نیروهای مسلح پاکستان (قدرتمندترین فرد پاکستان) نسبت به پتانسیل طالبان برای بی ثباتی در پاکستان احتیاط بیشتری دارد. در آینده ممکن است که نفوذ پاکستان بر طالبان کاهش پیدا کند. طالبان با تلاش در ایجاد رابطه با ایران، چین و روسیه از لحاظ سیاسی هوشمندی به خرج داده است.
مترجم: ملا عبدالغنی برادر در سال ۲۰۱۰ از سوی سازمان اطلاعات پاکستان دستگیر و در سال ۲۰۱۸ به درخواست آمریکا آزاد شد. وی سپس به عنوان معاون سیاسی رهبر طالبان در قطر مستقر شد و نهایتاً در توافقی با دونالد ترامپ پیمان صلح دوحه را در سال ۲۰۲۰ امضا کرد. لازم به ذکر است که قدرت اصلی در پاکستان در اختیار سازمان اطلاعات این کشور است.

پیامد تسلط طالبان بر افغانستان برای پاکستان چیست؟
پاکستان با پشتیبانی از طالبان در حال بازی خطرناکی است. پاکستان در اهداف خود یعنی «مهار ناسیونالیسم پشتون» و «مقابله هندوستان از طریق استقرار یک دولت دوست در افغانستان» هیچ یک از احتمالات تغییر جهت طالبان یا نیروهای بنیادگرای مذهبی و متخاصم در پاکستان لحاظ نشده است.

پاکستان با نشان دادن حساسیت خود روی مسئله خط دیورند، طی سالیان اخیر میلیون‌ها دلار بر روی تعیین و تقویت مرزها هزینه کرده است. با این حال، طالبان همچون دیگر دولت‌های افغانستان نه خط دیورند و نه تلاش فیزیکی پاکستان برای مرزبندی را نپذیرفته است. طالبان هرگز هدف پشتونستان واحد از سوی افغانستان را انکار و یا آن را محکوم نکرده است.

مسئله امّا پیچیده تر از این حرف‌هاست؛ طالبان افغانستان روابط بسیار نزدیکی با تحریک طالبان (TTP) دارد که برخی اوقات از آن به عنوان طالبان پاکستان نیز یاد می‌شود. طالبان پاکستان از گروه‌های کوچکی از شبه نظامیان پشتون تشکیل شده است. این گروه نسبت به طالبان افغانستان سمپاتی دارند، در طول مرزهای مشترک پاکستان – افغانستان عملیات انجام می‌دهد و اعلام کرده تا زمان استقلال پشتونستان با دولت پاکستان می‌جنگند. طالبان پاکستان مسئول مرگ بسیاری از شهروندان پاکستانی است. گزارش شده که ژنرال قمر جاوید باجوا – فرمانده نیروهای مسلح پاکستان به قانون گذاران این کشور هشدار داده است که طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان دو روی یک سکّه هستند.

علاوه بر این؛ افغانستان اگر بار دیگر درگیر یک جنگ داخلی شود، پاکستان باید با جریان عظیم دیگری از پناهجویان افغان مواجه شود. سال گذشته تخمین زده شد که ۱.۴ میلیون نفر افغانستانی در پاکستان مقیم هستند. در پایان باید گفت، روابط پاکستان و چین درصورت تبدیل افغانستان به پناهگاه جدایی طلبانی نظیر اویغور‌های استان سین کیانگ، احتمالاً به خطر خواهد افتاد.