ترکی سے افغانوں کو ملک بدر کرنا؛ مجھ سے کسی نے نہیں پوچھا کہ میں نے افغانستان کیوں چھوڑا۔

نوشته شده: توسط: ثریا شریفی

ترکیه رسما میزبان حدود 3.9 میلیون پناهنده است. این رقم مربوط به 15 درصد از افرادی است که در سراسر جهان آواره شده اند و مجبور به ترک کشورهای خود شده اند.

تقریباً 3.6 میلیون نفر از این افراد سوری هستند که تحت رژیم حمایت موقت نگهداری می شوند، در حالی که تقریباً 320 هزار غیر سوری، عمدتاً افغان، به دنبال پناهندگی یا تحت وضعیت “پناهنده مشروط” هستند که ترکیه به افراد غیر اروپایی نیازمند حمایت بین المللی اعطا می کند.

در حالی که ترکیه به عنوان کشوری که میزبان بیشترین تعداد پناهجو در جهان است، مورد تمجید و حمایت بین المللی قرار گرفته است، اما به طور معمول تعداد زیادی از افغان ها را از مرزهای خود بیرون می راند یا آنها را به افغانستان اخراج می کند، بدون اینکه توجهی به درخواست های برای حفاظت بین المللی آنها شود.

این اخراج‌های غیرقانونی در زمانی صورت می‌گیرد که خطرات پیش روی افغان‌ها از زمان به قدرت رسیدن طالبان در آگوست 2021 به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

طالبان پس از به دست گرفتن قدرت، محدودیت‌های شدیدی را بر مردم اعمال کردند، ارتکاب سوء استفاده‌هایی مانند قتل‌های انتقام‌جویانه، ناپدید شدن اجباری مقامات دولتی سابق و پرسنل نیروهای امنیتی، بازداشت و ضرب و شتم روزنامه‌نگاران، کشتار غیرقانونی جنگجویان ادعایی داعش، و هدف قرار دادن گروه‌هایی قومی مانند قومی هزاره هایی که توسط داعش هدف قرار گرفتند نتوانستند از آن محافظت کنند.

اکنون مقامات ترکیه مانع از آن می شوند که افغان های تازه وارد به دنبال حمایت قانونی تحت قوانین بین المللی یا داخلی یا دسترسی به روش های ارزیابی وضعیت شان باشند. این محدودیت به ویژه برای مردانی که بدون اعضای زن خانواده سفر می کنند صدق می‌کند.

بسیاری از افغان‌هایی که برای این گزارش با آنها مصاحبه شد، بیش از یک بار تلاش کردند تا از مرز ایران به ترکیه عبور کنند، اما مقامات ترکیه حداقل یک بار، گاهی بیش از یک بار، آنها را عقب رانده یا دیپورت کرده‌اند. عموماً مراحل ثبت نام رسمی یا اصلاً انجام نمی شد یا به طور جزئی انجام نمی شد و به این افراد فرصت درخواست پناهندگی داده نمی شد.

علی یرلی‌کایا وزیر امور داخلی ترکیه در یک کنفرانس مطبوعاتی در 11 سپتامبر 2023 گفت که ترکیه از عبور 2.6 میلیون نفر از مرزهای خود جلوگیری کرده است، اما چارچوب زمانی دقیقی ارائه نکرد. تا 20 اکتبر 2023، وزارت امور داخلی ترکیه، اداره مدیریت مهاجرت (GİB) گزارش داد که طی ده ماهه اول امسال از ورود 238 هزار و 448 مهاجر غیرقانونی به کشور ما جلوگیری شد. با توجه به اینکه بسیاری از عقب نشینی های مستند شده در این گزارش بدون هیچ گونه رویه رسمی انجام شده است، ممکن است این عدد رسمی کمتر از رقم واقعی باشد.

مخالفت ها همچنین شامل ممنوعیت اخراج دسته جمعی بر اساس کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، حق محاکمه عادلانه در میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، و اصل عدم بازگشت طبق کنوانسیون پناهندگان 1951 است که بازگشت پناهندگان را ممنوع می کند. پناهندگان به مکان هایی که زندگی یا آزادی آنها در معرض تهدید قرار می گیرد بسیاری از هنجارهای حقوق بشر از جمله بر اساس قوانین ترکیه، بازگشت به کشور نیز یک عمل ممنوع است.

از آنجایی که مقامات ترکیه از دسترسی به حق پناهندگی جلوگیری می کنند، افرادی را که به نظر می رسد به دنبال پناهندگی هستند بازگردانده می شوند و سایر حقوق را علیه مهاجران و افرادی که به دنبال حمایت بین المللی هستند مرتکب می شوند، ترکیه، اتحادیه اروپا (EU)، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و سایر کشورهاvتابع تصمیم مهاجرین افغان و سایر پناهندگان است و نباید به عنوان کشور سوم امن برای پناهندگان تلقی شود.

همه مردان و پسران “مجرد” که با مقامات ترکیه در مرز ایران مواجه شده اند، یا تجربه کرده اند یا شاهد ضرب و شتم مقامات ترکیه یا بدرفتاری با آنها یا دیگران بوده اند. بسیاری از آنها گزارش دادند که مقامات مرزی ترکیه هنگام نزدیک شدن یا تلاش برای عبور از مرز ترکیه با ایران به سمت آنها تیراندازی کردند.

بیدار 25 ساله که اهل ولایت پکتیا است، تجربه خود را از دیپورت که بلافاصله پس از عبور او از ایران به ترکیه در 30 اوت 2023، دوسال پس از تسلط طالبان بر افغانستا، می گوید: «به آنها گفتم که من یک روزنامه نگار هستم، جانم در خطر بود «به آنها گفتم اشکالی ندارد و در ترکیه نمی مانم و می خواهم به اروپا بروم، اما به حرف من گوش نکردند. آنها ما را با باتوم و میله های آهنی کتک زدند. از نوع استفاده شده در ساخت و ساز، به دست، دست و پاهایم زدند. زخم های باز داشتم که خونریزی می کرد. در یک لحظه به افغان ها و پاکستانی ها دستور دادند که یکدیگر را کتک بزنند.

بیدار گفت که مرزبانان ترکیه منتظر ماندند تا مطمئن شوند که در آن سوی مرز ایرانی وجود ندارد و سپس او و 29 نفر دیگر را از مرز عقب راندند.

ترکیه علاوه بر عقب‌نشینی در مرز ایران، ده‌ها هزار افغان را با هواپیما به افغانستان اخراج می‌کند. اخراج شهروندان افغان از سوی ترکیه طی دو سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. ترکیه بیش از ۷۰ هزار تن تبعه افغانستان را طی دوسال اخیر اخراج کرد. این افزایش 150 درصدی نسبت به تعداد اتباع افغانی است که در هشت ماه اول سال گذشته اخراج شده اند.

عبدالسمیع، 27 ساله، اهل غزنی، در 7 مه 2022 به افغانستان اخراج شد، هرچند که بارها به مقامات ترکیه گفته بود که از بازگشت به افغانستان می ترسد و می خواهد پناهندگی بگیرد.

وقتی مقامات ترک در مرکز عودت توزلا به او گفتند که سند بازگشت داوطلبانه را امضا کن، او گفت: “گفتم در افغانستان مشکل دارم و نمی توانم آن را امضا کنم. سپس به من فحش دادند و یکی از مردان ایستاده به سرم زد. پشت و پاها با باتوم لاستیکی یا پلاستیکی و مرد ایستاده دیگر با باتوم لاستیکی یا پلاستیکی به من ضربه زد و با دستش به من ضربه زد.

ضربه ای به صورتم زد و از بینی ام خون گرفت. روز بعد عبدالسمیع را به همراه حدود 200 نفر دیگر به حیاط مرکز عودت وطن بردند و گفتند که برای بازگشت داوطلبانه انگشتان خود را روی کاغذها بگذارند. عبدالسامی به یاد می آورد: «در ابتدا همه ما نپذیرفتیم. یک مرد کاغذ را پاره کرد. او را به اتاقی بردند. وقتی او را برگرداندند، صورتش غرق در خون بود». روز بعد همه آنها را دستبند زده و به فرودگاه استانبول بردند. اسامی ما را یکی یکی خواندند، مدارک سفرمان را مهر زدند و ما را سوار هواپیمای آریانا به کابل کردند.» وقتی با عبدالسمیع تلفنی صحبت کردیم، او در تهران، پایتخت ایران بود، زیرا به محض بازگشت به خانه، دوباره از افغانستان فرار کرده بود. “پدرم به من گفت که طالبان به دنبال من هستند و به خانه نمی آیند، بنابراین من دوباره مستقیماً از افغانستان خارج شدم.”

اینها به وضوح و عمدتاً بازگشت های اجباری هستند، اما دولت ترکیه همچنان بر این ادعا که این بازگشت های داوطلبانه است پافشاری می کند. با این حال، مصاحبه های دیده بان حقوق بشر با افغان های اخراج شده به افغانستان نشان داده است که اگرچه اسناد “بازگشت داوطلبانه” به طور منظم به عنوان یک اقدام سرسری استفاده می شود، اما به بسیاری از افغان هایی که با اخراج مواجه هستند، فرصت درخواست پناهندگی یا درخواست تجدید نظر برای اخراج داده نمی شود. فرم های بازگشت داوطلبانه اغلب با زور، تقلب یا جعلی به دست می آمدند.

بر اساس نظرسنجی انجام شده توسط شرکت تحقیقاتی اوراسیا در سال 2021 برای سنجش نظرات مردم ترکیه در مورد افغان‌ها، سوری‌ها، عراقی‌ها و سایر مهاجران و پناهندگان غیرقانونی، 76 درصد از شرکت‌کنندگان با این جمله موافق بودند که «باید از ورود این افراد جلوگیری شود. کسانی که در این کشور هستند باید خیلی فوری اخراج شوند.”

همانطور که می توان فهمید، افکار عمومی علیه پناهندگان و مهاجران در ترکیه وجود دارد و افزایش بزرگ اخراج های مشاهده شده از سال 2021 تا 2023 ممکن است حداقل تا حدی به دلیل این باشد.

در همین حال دیده بان حقوق بشر در گزارشی که امروز منتشر شد، اعلام کرد که ترکیه به طور معمول ده ها هزار افغان را از مرزهای ایران عقب می راند یا آنها را مستقیماً به افغانستان اخراج می کند، بدون اینکه درخواست های آنها برای حمایت بین المللی بررسی شود.

*این گزارش خبری با حمایت روزنامه نگاران برای حقوق بشر «JHR» تهیه شده است.