افغانستان کا سال کا رپورٹر؛ منصفانہ انتخاب یا ایسا عمل جس کو درست کرنے کی ضرورت ہے؟
مرکز خبرنگاران افغانستان همه‌ساله جایزه‌ای تحت عنوان «خبرنگار سال افغانستان» را به یک یا چند خبرنگار اهدا می‌کند. برندگان یازدهمین دور این رقابت (پنج نفر) ناوقت روز جمعه، هفدهم حمل جایزه خبرنگار سال افغانستان را مشترکاً دریافت کردند. در مورد شیوه‌ی گزینش توضیحاتی ارایه نشده و گزارش‌هایی نیز که از سوی هیئت داوران مرکز خبرنگاران افغانستان بهترین گزارش‌های سال ارزیابی شده‌اند، دو گزارش ویدیویی-وضعیت‌محور، دو گزارش تحقیقی و یک مصاحبه را شامل می‌شود که تمام حوزه‌های فعالیت رسانه‌ای را پوشش نمی‌دهد.
در اعلامیه مرکز خبرنگاران افغانستان آمده است که در یازدهمین برنامه‌ی رقابتی «خبرنگار سال افغانستان»، خبرنگارانی بیش از ۵۰ رسانه‌ی ملی و محلی از ولایات مختلف کشور و همچنان از رسانه‌های بین‌المللی ویژه افغانستان شرکت کرده بودند. در مورد تعداد رقابت‌کنندگان در این برنامه چیزی گفته نشده اما مسوول یکی از رسانه‌های خصوصی می‌گوید که به‌صورت متوسط از هر رسانه ۵ خبرنگار کارهای خود را برای رقابت، در اختیار هیئت داوران می‌گذارند که مجموع آن به‌صورت تخمینی به بیش از ۲۵۰ خبرنگار می‌رسد. در پیوند به تعداد دقیق رقابت کنندگان از مسوولان مرکز خبرنگاران افغانستان پرسیده شد اما تا زمان تهیه این گزارش پاسخی دریافت نکردیم.
هیئت داوران این رقابت اعلام کرده‌اند که علی‌رغم کاهش چشم‌گیر فعالیت رسانه‌ای در أفغانستان و محدود شدن فضا برای پوشش همه‌جانبه قضایا و أوضاع، علاقه‌ی خبرنگاران به شرکت در رقابت «خبرنگار سال أفغانستان» افزایش یافته است. اما تمام شرکت‌کنندگان در این رقابت، خبرنگار -به این معنا که خبر و گزارش تهیه کرده باشند- نبودند. دست‌کم سه اشتراک‌کننده به من تایید کردند که به عنوان خبرنگار در این رقابت شرکت نکرده بودند اما شرایط اشتراک در این رقابت را داشتند.
در فراخوان مرکز خبرنگاران افغانستان برای اشتراک در رقابت «خبرنگار سال» آمده بود: «گزارشگران، عکاسان خبری، مجریان، تهیه کنندگان و ویراستارانی( ادیتوران) که معتقدند در سال جاری (۱۴۰۲ خورشیدی) دستاورد‌های مشخصی در عرصه خبرنگاری داشته‌اند می‌توانند واجد شرایط باشند.» اما هیچ جایزه و عنوانی برای ویراستار، عکاس خبری، مجری، تهیه‌کننده، گزارش‌گر تحقیقی، گزارش‌گر میدانی، فیچرنویس، کار گروهی و شجاعت کاری در عرصه‌ی کار و فعالیت‌های رسانه‌ای در نظر گرفته نشده و تمام این جوانب در یک عنوان (خبرنگار سال افغانستان) خلاصه شده است.
با خبرنگاری که از افغانستان برای یک رسانه‌ی خصوصی کار می‌کند صحبت کردم. او که نخواست نامش در گزارش ذکر شود گفت، در سال ۱۴۰۲ خورشیدی خطر بازداشت و خطرات جدی‌تر را به جان خریده و حدود ۱۰۰ گزارش در بخش زنان و دختران منتشر کرده است. او در این مدت با بیش از ۲۰۰ زن و دختر در ۳۴ ولایت افغانستان مصاحبه کرده و طبق ادعای خودش، این گزارش‌ها توانسته لایه‌ی درشت محدودیت علیه زنان را بشکافد و به بازتاب صدای زنان کمک کرده است. این خبرنگار، مجموع کارهایش را در رقابت «خبرنگار سال افغانستان» نامزد کرده بود و انتظار داشت که حرفه‌ای بودن کارها، حجم کارها و تاثیرگذار بودن کارهایش نادیده گرفته نشود اما به گفته‌ی خودش، «ظاهرا کسی با مفهوم کار پیگیر، تعهد و شجاعت در کار آشنا نیست.»
در همین راستا، با ویراستاری صحبت کردم که معتقد است نتیجه‌ی کار رسانه‌ای حاصل تلاش یک نفر نیست: «اینکه گزارش تحقیقی با تمام آمارهایش به راحتی خوانده می‌شود و فهم آن دشوار نیست، حاصل کار ویراستار است. اینکه گزارش ویدیویی روایت سازگار با تصویر دارد، حاصل مهارت فیلم‌بردار، تدوین‌گر و ویراستار است.» او نیز با مجموع کارهایش در رقابت خبرنگار سال افغانستان اشتراک کرده بود اما نتیجه‌ی آن چندان برایش جالب نیست: «عنوان ”خبرنگار سال افغانستان” در بهترین حالت اصلا جالب نیست و در بدترین حالت تمام عوامل رسانه را ”خبرنگار” فرض می‌کند که قابل توجیه نیست. من یک ویراستارم و شخص باید مریض باشد که مرا با ”خبرنگار” یا ”عکاس” اشتباه بگیرد؛ با این حال از من دعوت شده بود در این رقابت شرکت کنم.» (او هم مانع از ذکر نامش در گزارش شد)
عنوان «خبرنگار سال افغانستان» فقط در محدوده‌ای قابل توجیه است که یک سال کار سردبیر، ویراستار، عکاس، تدوین‌گر و دیگر عوامل رسانه را تحت شعاع قرار ندهد اما در رقابتی که مرکز خبرنگاران افغانستان به راه‌انداخته است این تداخل وظایف اتفاق افتاده و اصل تخصص‌گرایی و شایسته‌سالاری نقض شده است به نوعی که عده‌ای معتقدند: «اين جايزه‌ها بر اساس روابط اعلان می‌شود. اصلا معياری وجود ندارد که در نظر گرفته شود» این ادعای مدیرمسوول یکی از رسانه‌های خصوصی در کابل است.
او که بیش از ده سال به‌عنوان خبرنگار، گزارش‌گر تحقیقی، تهیه‌کننده مستندهای رویدادمحور، معاون بخش خبر و مدیرمسوول در رسانه‌های مختلف افغانستان کار کرده مدعی است که اطلاعات «دقیق»ش از روند گزینش خبرنگار سال افغانستان نشان می‌دهد که نمی‌شود به شفاف بودن روند اعتماد کرد. به گفته‌ی او، «در کابل هم چندين نهاد چنين رقابت‌هایی را به راه انداخته‌اند که متاسفانه نتيجه همه به اساس روابط اعلام شد.»
پیشنهادات
عوامل رسانه‌ای به کسانی اطلاق می‌شود که در فعالیت‌های مرتبط با رسانه‌ها و رسانه‌نگاری دخیل هستند. این عوامل می‌توانند شامل افراد و سازمان‌های مختلف باشند که در ارائه، تولید و توزیع محتوا و خدمات رسانه‌ای نقش دارند. به عنوان مثال، این عوامل می‌توانند شامل خبرنگاران، روزنامه‌نگاران، تهیه‌کنندگان برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، فیلمسازان، عکاسان، وب‌گردانان، نویسندگان، ویراستاران، مدیران رسانه‌ای و همچنین سازمان‌های رسانه‌ای مانند شبکه‌های تلویزیونی، رادیوها، روزنامه‌ها و سایت‌های خبری باشند.
عوامل رسانه‌ای معمولاً مسئولیت‌های مختلفی را در فرایند تولید، توزیع و انتشار اخبار، محتوا و اطلاعات دارند. آنها ممکن است اخبار را جمع‌آوری و تحقیق کنند، مصاحبه‌ها انجام دهند، متن‌ها و محتواها را نوشته و ویرایش کنند، تصاویر و فیلم‌ها را ضبط و ویرایش کنند، برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی را تهیه و پخش کنند و سایر وظایف مرتبط با رسانه و رسانه‌نگاری را انجام دهند.
علاوه بر این، عوامل رسانه‌ای تأثیر بزرگی بر جامعه و فرهنگ دارند. آنها می‌توانند نقش مهمی در شکل‌دهی به نظرات عمومی، اطلاع‌رسانی، تحلیل رویدادها و ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی داشته باشند. به همین دلیل، عوامل رسانه‌ای مسئولیت‌های اخلاقی و حرفه‌ای قابل‌توجهی دارند و نادیده گرفتن کار آنها در عرصه‌ی رسانه، تقلیل دادن کار آنها به فعالیت «خبرنگار»ی یا بررسی کار آنها از چشم‌انداز کار خبرنگار قابل توجیه نیست.
پیشنهاد می‌شود که عنوان «خبرنگار سال افغانستان» به صورت واضح تعریف و معیارهای قابل قبولی برای آن تعریف شود به نوعی که تلاش و مهارت سایر عوامل رسانه‌ای تحت شعاع قرار نگیرد. این امر به سنجش تخصصی کار سایر عوامل رسانه‌ای کمک می‌کند و خبرنگاران، روزنامه‌نگاران، عکاسان خبری، ویراستاران، مجریان برنامه‌های تلویزیونی و… تشویق می‌شوند تا مجموعه کارهای تخصصی ارائه دهند.
دسته‌بندی کار رسانه‌ای یکی از مواردی است که در رسانه‌های بین‌المللی از آن استفاده شده و به بررسی همه‌جانبه فعالیت‌های رسانه‌ای کمک می‌کند و از تداخل وظایف نیز در این روش جلوگیری می‌شود. این دسته‌بندی البته دقیق نیست اما مطرح کردن آن به طرح چنین دسته‌بندی کمک می‌کند. در این طرح ابتدایی که ذیل این گزارش گنجانده شده، ۱۰ مورد فهرست شده است. پیشنهاد می‌شود در صورت تقدیر از فعالیت‌های رسانه‌ای جوایز جداگانه‌ای در نظر گرفته شود:
۱. بهترین گزارش خبری: جایزه‌ای که بهترین گزارش خبری را شناسایی می‌کند. این مورد پوشش رویدادها یا یک وضعیت قابل‌توجه را شامل می‌شود که به گونه‌ی حرفه‌ای، مستند و موثق پوشش داده می‌شود.
۲. بهترین گزارش میدانی: جایزه‌ای که بهترین گزارش میدانی را از نظر شیوه‌ی پوشش، تاثیرگذاری و جامع‌بودن شناسایی می‌کند. این مورد شامل گزارش‌هایی است که در محل رویداد انجام می‌شوند و ارتباط مستقیم با رویدادها و شاهدان آنها دارند.
۳. بهترین مصاحبه: جایزه‌ای که بهترین مصاحبه را شناسایی می‌کند. این شامل مصاحبه‌هایی است که خبرنگاران با شخصیت‌های مهم، سیاستمداران، هنرمندان و دیگر افراد مرتبط انجام می‌دهند.
۴. بهترین گزارش تحقیقی: جایزه‌ای که بهترین گزارش تحقیقی را شناسایی می‌کند. این شامل تحقیقات عمیق و جامع در پیوند به موضوعاتی مهم و پیچیده است.
۵. بهترین گزارش تصویری: جایزه‌ای که بهترین گزارش تصویری را از جوانب مختلف شناسایی می‌کند. این شامل عکس‌ها، فیلم‌ها و تصاویری است که توانایی نشان دادن رویدادها و مسائل به شکل بصری را دارند.
۶. بهترین استفاده از رسانه‌های اجتماعی: جایزه‌ای که بهترین استفاده از رسانه‌های اجتماعی را شناسایی می‌کند. این مورد شامل استفاده‌ی اثربخش از پلتفرم‌های مختلف اجتماعی برای انتشار خبرها و برقراری ارتباط با مردم است.
۷. بهترین خبرنگار جوان: جایزه‌ای که بهترین خبرنگار جوان را شناسایی می‌کند. این شامل شناسایی و تقدیر از استعدادهای جوان در حوزه رسانه و خبرنگاری است.
۸. بهترین فیچر: جایزه‌ای که بهترین فیچر را از نظر زبان و شیوه‌ی روایت شناسایی می‌کند. این مورد شامل موضوعاتی می‌شود که فیچرنویس بهتر از سایر عوامل رسانه‌ای تواسته آنرا به مخاطب ارایه دهد.
۹.خبرنگار شجاع: جایزه‌ی خبرنگار شجاع مجموع کارهای خبرنگاری را شناسایی می‌کند که از سد چالش‌‌های عبور کرده و به پوشش موضوعاتی پرداخته که برای دیگران ممکن نبوده است.
۱۰. خبرنگار پُرکار: جایزه‌ی خبرنگار پرکار مجموع کار خبرنگاری را شامل می‌شود که ضمن حرفه‌ای بودن و رعایت اصول خبرنگاری، حجم قابل ملاحضه‌ای از پوشش رویدادها را ارایه کرده است.
۱۰. بهترین کار گروهی: جایزه بهترین کار، یک یا چند کار گروهی از خبرنگاران را شناسایی می‌کند.
همان‌طور که گفته شد، این طرح به‌هیچ وجه کامل نیست و نویسنده چنین ادعایی را نیز مطرح نمی‌کند. اما اگر قرار است از فعالیت عوامل رسانه‌ای تقدیر شود، راهی جز دسته‌بندی فعالیت‌ها وجود ندارد. این امر ضمن تشویق عوامل رسانه‌ای به کار تخصصی، زمینه‌ی بررسی جوانب مختلف کار را هموار می‌سازد.
آپ کو ہونا چاہیے۔ لاگ ان اپنا تبصرہ دیں.