13 دستورالعمل طالبان که به طور سیستماتیک آزادی رسانهها و دسترسی به اطلاعات را محدود کرده است
مرکز خبرنگاران افغانستان امروز به مناسبت روز بین‌المللی دسترسی به اطلاعات اعلام کرد که «امارت اسلامی» در دو سال اخیر دست کم 13 دستورالعمل در زمینه فعالیت رسانهها و خبرنگاران صادر کرده است که منجر به محدودیت شدید کار رسانه‌ای و عقب‌گرد بی‌سابقه در دسترسی به اطلاعات در افغانستان شده است.
یونسکو(سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد)، در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵ (26 عقرب 1394) با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۸ سپتامبر را به عنوان روز بین‌المللی دسترسی همگانی به اطلاعات تعیین کرد. از نگاه یونسکو، دسترسی جهانی به اطلاعات دارای دو جنبه است که باید به هر کدام به دقت توجه شود. از یک سو حق دسترسی به اطلاعات باید در قوانین به روشنی پیش‌بینی شده باشد زیرا بدون وجود قوانین مناسب، دسترسی محدود خواهد شد و از سوی دیگر لازم است به دسترسی عملی افراد به اطلاعات توجه صورت گیرد به ویژه در شرایط و دنیای امروز که با کمک فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی دسترسی به اطلاعات بطور چشمگیری تسهیل شده است.
در افغانستان، به لحاظ قانونی، حق دسترسی به اطلاعات به رسمیت شناخته شده است و قانون دسترسی به اطلاعات کشور که در سال 1398 در زمان نظام جمهوری توشیح و نافذ شد، از سوی طالبان نیز به صورت تلویحی تائید شده است اما نکته مهم این است که به این قانون هیچ اعتنایی نمی‌شود. در دو سالی که از سقوط نظام جمهوری می‌گذرد، طالبان همزمان با پیشبرد طرح تعدیل قانون رسانه‌های همگانی و قانون دسترسی به اطلاعات، دست‌کم 13 دستورالعمل را به موازت قوانین رسانه‌ای سابق اجرا کرده‌اند. هر چند این دستورالعمل‌ها از مرجع واحدی صادر نشده است و روال معمول قانونی رایج را نیز نپیموده است اما در حقیقت مبنای سیاست حاکمیت در برخورد با رسانهها و خبرنگاران قرار گرفته است.
این دستورالعمل‌ها طیف وسیعی از امور مرتبط با رسانهها را در برمی‌گیرد که شامل ممنوع شدن کار زنان در رادیو تلویزیون ملی، ممنوع شدن پوشش خبری تظاهرات و اعتراض‌های مدنی، وضع محدودیت بر چگونگی تهیه و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا، الزام به نام بردن از طالبان به عنوان حکومت افغانستان، ممنوع شدن نشر موسیقی، الزام زنان خبرنگار به پوشاندن صورت و منع حضور زنان در نمایشنامه‌ها و برنامه‌های سرگرمی رسانه‌ای، و تفکیک جایگاه حضور زنان و مردان در رسانهها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان و یا مردان با زنان می‌شود. خودداری رسانهها از مصاحبه با مخالفان و منتقدان طالبان، ممنوع شدن پخش برنامه‌های تلویزیون‌های بین‌المللی در افغانستان، ممنوع بودن نشر اعلان‌های تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی بدون هماهنگی مقام‌های مسؤل، ممنوع بودن نقد مسؤلان حکومت طالبان، ممنوع شدن تصویربرداری و مصاحبه تصویری و ممنوع شدن نشر صدای زنان از رسانهها(هلمند) و ممنوع بودن همکاری با «رسانه‌های ممنوعه» از دیگر دستورالعمل‌های صادر شده می‌باشد.
اجرای این دستورالعمل‌ها که در برخی موارد بسیار گسترده و مبهم است، تبعات جدی بر کار رسانه‌ای هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی و تولید محتوا داشته است. محدودیت شدید در دسترسی به اطلاعات و افزایش خودسانسوری از پیامدهای عمده این دستورالعمل‌ها بوده است. مسؤلان امارت اسلامی به ندرت با رسانهها مصاحبه می‌کنند و سخنگویان رسمی نیز برای همه خبرنگاران و در زمان مناسب قابل دسترس نیستند و یا به سادگی و به راحتی از پاسخ‌گویی به سؤال‌های جدی و عمیق خودداری می‌کنند.
این دستورالعمل‌ها انجام برخی کارها از سوی خبرنگاران و رسانهها را ممنوع می‌کند اما در مورد پیامدهای سرکشی از آن چیزی نمی‌گوید. با این‌حال، یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که خبرنگارانی که این دستورها را نادیده گرفته‌‌اند، تهدید و یا زندانی شده‌اند و رسانهها نیز با اقدام‌های تنبیهی از جمله منع فعالیت موقت یا دائمی مواجه شده‌اند.
بررسی و تحلیل مرکز خبرنگاران افغانستان از این دستورالعمل‌ها و جدیت «امارت اسلامی» در اجرای آن نشان می‌دهد که به احتمال زیاد طرح تعدیل قوانین رسانه‌ای که گفته می‌شود به زودی توشیح خواهد شد، فراتر از آن «تغییرات اندکی» است که تا اکنون اعلام شده است.
