زیبا گل: سمنک در جوش ما کفچه زنیم

زیبا گل، زنی از یک روستای دوردست در ولایت کاپیسا سالهاست که به استقبال بهار سمنک می‌پزد. بساط سمنک‌پزی او را زنان و دختران روستا جشن می‌گیرند و این بهانه‌ای می‌شود برای گردهمی و شب‌نشینی در محلی که زیبا گل زندگی می‌کند.

تهیه و پخت سمنک کار دشواری است و اما آنچه که زیبا گل تهیه می‌کند، دست‌کم در میان مردم محل شهره است.

زیبا گل که حدود ۶۰ سال سن دارد. او که در حالی که از لحاظ اقتصادی وضع مناسبی ندارد اما همه ساله سمنک می‌پزد به خامه پرس گفت: «پختن سمنک باعث می‌شود تا همه کنار هم یکجا شویم؛ بخندیم قصه کنیم و لحظه‌ای خوش بگذرانیم تا صبح.»

به باور او «تهیه سمنک در خانه مخصوصا در روستا هزینه زیادی ندارد زیرا گندم موجود است و هیزم هم در چهار اطراف قریه بی شمار است پس چرا لحظه‌ای شاد نبود و از دلخوشیهای کوچک لذت نبرد.»

زیبا گل همه ساله سمنک‌ را در لحظات پایانی سال می‌پزد و اما امسال با تفاوت به هر سال دیگر به دلیل فرا رسیدن ماه رمضان تلاش کرده است تا قبل از وقت آماده کند.

فضاي خانه‌ی زیبا گل در روز‌هايي که نذر سمنک می‌اندازد خیلی پر جنب و جوش است؛ همه زنان قریه دست به دست می‌دهند و تا پایان روز با تقسیم فعالیت‌های مختلف برای تهیه سمنک کار می‌کنند.

این جشن مخصوص زنان با آتشی که زیر دیگ فواره می‌زند تعریف می‌شود. دختران جوان دور دیگ جمع می شوند و هر یک به نوبت کفگیر را به دست می‌گیرند و به کفچه زدن می‌پردازند، زیر لب دعا و سرود می‌خوانند و در دل آرزویی می‌کنند..

به باور زیبا گل، پخت سمنک بهانه‌ای است برای یکجا بودن، مهربان بود و لحظه‌ای فراموشی دشواری‌های زندگی و نشستن کنار همسایه‌ها و اقارب.

زیبا گل تنها دلخوشی زندگی خود را در جشن سمنک خلاصه می‌کند. او از اینکه زنان آن‌طوریکه باید از مناسبت‌ها استقبال نمی‌کنند یا به آنان چنین مجالی داده نمی‌شود به شوخی گفت: بساط سمنک‌پزی تنها جشنی است که بدون حضور شوهران/ مردان دایر می‌شود.

خاله زیبا گل طرز تهیه سمنک را برای ما چنین تعریف کرد: «گندم يک روز کامل بايد نمناک شود و موقعي که نوک گندم جوانه مي‌زند روی یک ظرف مثل سيني پهن شود و تا يک هفته آب داده می‌شود تا تازه بماند. بعد از يک هفته جوانه را از گندم جدا باید کرد و سپس آن را از ماشین گوشت چرخ باید گذراند. من که ماشین گوشت ندارم به طریقه خاص آن را می‌کوبم و سپس شيره‌ گندم را بر می‌دارم و با آرد مخلوط مي‌کنم. سپس يک شبانه‌روز آنرا با استفاده از یک دیگ بزرگ روی آتش هم می‌زنم.»

او کار « هم‌زدن سمنک» را آنقدر ادامه می‌دهد که به گفته‌ی خودش دستانش درد می‌گیرد. مردم محل با سمنکی که خاله زیبا گل تهیه می‌کند آشنا هستند و از آن تعریف می‌کنند.

استفاده از سمنک و باز کردن دیگ معمولا با تشریفاتی خاصی انجام می‌شود. در محلی که زیبا گل زندگی می‌کند این کار را زنان و دختران جوان محل مشترکا انجام می‌دهند و دعا، نیایش و سرودخوانی را چاشنی این تشریفات می‌سازند. آنان نقش‌ها و الگوهای ظاهر شده روس سطح سمنک را به فال نیک می‌گیرند درست مثل وقتایی که مردم فال حافظ می‌گیرند.

در دیگ که باز می‌شود، بخار گرم آن در میان شور و هلهله‌ی دختران کم کم فرو می‌نشیند؛ در حدی که می‌شود سطح سمنک در حال جوش را دید. در این موقع معمولا الگوهایی روی سطح سمنک ایجاد می‌شود و همه زنان محل به خوش‌نیتی آنرا به خوش‌یمنی تفسیر می‌کنند.

وقتی تشریفات لازم به پایان می‌رسد، آنرا تقسیمات می‌کنند و به همه خانه‌هایی که در نزدیکی قرار دارند می‌فرستند. همسایه‌ها پس از دریافت ظرف‌های حاوی سمنک، ظرف را با شرینی، چهار مغز و چیزهای دیگر پس می‌فرستند.

رسم سمنک از گذشته ها تا اکنون در قریه زیبا گل این است که هر زمانی که جشن سمنک راه اندازی می شود برای مهمانان مقداری گوشت بپزنند و اما از آنجایی که زیبا گل از لحاظ اقتصادی در شرایط مساعدی قرار ندارد امسال با پختن قورمه کچالو از مهمانانش پذیرایی کرده می‌کند.

دختر نوجوان زیبا گل که حدود ۱۷ سال سن دارد می‌گوید که همه ساله جشن سمنک را به منظور استقبال از بهار نو و سپاس‌گذاری از نعمت‌های الهی برگزار می‌کنند.

سمنک پزی از رسوم و عنعنات قدیم است که به انحای مختلف در گوشه و کنار کشور عمدتا توسط زنان تهیه می شود. از سمنک به عنوان نشانه‌ای از بهار یاد می‌شود که غالبا از گندم، آرد ترمیده، چهارمغز و روغن تهیه می‌شود.

خانواده‌ها در افغانستان به این باور اند که سمنک هم نذر است و هم میلۀ. سمنک غذای بسیار مقوی و شیرینی است که تنها در سال یک بار آنهم در شب نوروز آماده می‌شود. از سبزه سمنک چند نوع غذا از جمله کاچی، نان و حلوا آماده می شود و بسیاری از خانواده‌ها رسم دارند تا سمنک را بین همسایگان، اقارب و خویشاوندان‌شان تقسیم کنند.

«سمنک در جوش، ما کفچه زنیم، دیگران در خواب، ما دفچه زنیم» شعری است که از قدیم تا اکنون زنان هنگام پختن سمنک آنرا زمزمه می‌کنند و به سبک خاص به استقبال بهار می‌روند.