حضور قانونی پناه‌جویان افغانستانی در پاکستان؛ چالش‌ها و موانع تمدید ویزا­­­­

گزارش: عبید الهی

بر بنیاد آخرین گزارش کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد، پس از تسلط دوباره‌ی طالبان بر افغانستان، دست‌کم شش‌صد هزار تن از شهروندان افغانستانی با استفاده از ویزای پاکستان، از طریق گذرگاه‌های مرزی تورخم و چمن، وارد پاکستان شده‌اند که در این میان، بیشترینه‌ی این پناه‌جویان، برای طی مراحل پرونده‌های مهاجرتی‌شان در کشورهای غربی به‌ویژه اروپا و امریکا، به این کشور سفر کرده‌اند.

طولانی‌شدن روند بررسی پرونده‌های مهاجرتی پناه‌جویان افغانستانی از سوی کشورهای غربی که نتوانستند به وعده‌های خویش برای انتقال این پناه‌جویان در موعد معینه عمل کنند از یک‌سو، و دو دیگر؛ تعیین مهلت حکومت موقت پاکستان برای خروج اتباع غیرقانونی از این کشور که در اول نوامبر سال 2023 میلادی به پایان رسید، مشکلات فراوانی را از رهگذر حضور قانونی این پناه‌جویان در پاکستان، ایجاد کرده است.

مجید رستمی (اسم مستعار) یکی از این پناه‌جویان در اسلام‌آباد پاکستان است که از دو سال بدین‌سو برای طی مراحل پرونده‌ی مهاجرتی‌اش به کشور امریکا، با خانم و پنج فرزند‌اش، با دریافت ویزای درمانی (در دسترس‌ترین ویزای پاکستان در افغانستان)، به پاکستان سفر کرده است.

او را در نیم‌کیلومتری وزارت داخله‌ی پاکستان، منطقه‌ی ( Red Zone ) اسلام‌آباد یافتم، جایی که شما شمار زیادی از دوکان‌هایی را می‌یابید که تعدادی از افراد روبروی سیستم‌های کمپیوتر نشسته و مصروف ثبت درخواست تمدید ویزای اقامت اتباع هستند و به راحتی می‌توانید با آن‌ها در مورد شرایط و هزینه‌های غیرقانونی که برای تمدید مدت اقامت خود باید بپردازید، صحبت کنید.

مجید رستمی می‌گوید که پس از پایان مهلت قانونی ویزای خود و اعضای خانواده‌اش که معمولاً 60 روز هست، مجبور به پرداخت 49هزار کلدار پاکستانی (برای هر ویزا 7هزار کلدار) به کمیشن‌کاران ثبت درخواست جهت تمدید زمان حضور قانونی‌اش در پاکستان شده است و پس از آن، برگه‌ی که در اصطلاح به آن (ترکینگ آی‌دی) گفته می‌شود، دریافت کرده است.

در حالی که تعرفه‌ی وزارت داخله‌ی پاکستان برای ثبت درخواست تمدید ویزا، 20 دالر امریکایی یعنی کمتر از 6هزار کلدار پاکستانی هست، ولی این درخواست‌ها، به اساس برنامه‌های از قبل چیده‌شده می‌بایست از سوی کمیشن‌کاران این عرصه ثبت شوند؛ که طبعاً اضافه‌ستانی‌هایی را به همراه است.

به گفته‌ی او، این فقط اولین قدم برای تمدید زمان حضور قانونی در پاکستان هست و او باید دست‌کم یک ماه (30 روز) منتظر بماند تا بررسی‌های لازم از سوی وزارت داخله‌ی پاکستانی مبنی بر قبولی یا رد درخواست تمدید مدت ویزای قانونی‌اش در پاکستان، انجام شود.

او مدعی هست که جواب قبولی تمدید مدت ویزای قانونی که برای ویزاهای درمانی (میدیکل) سه ماه و برای ویزاهای دیدار خانواده (ویزیت فامیلی) شش ماه از سوی وزارت داخله‌ی پاکستان تعیین شده است، هیچ‌گاهی به گونه‌ی نورمال و بدون پرداخت رشوه به دست نمی‌آید.

رستمی می‌گوید که در پایان یک ماه از ثبت درخواست تمدید ویزا، باید از طریق کمیشن‌کاران این عرصه، برای دریافت تمدید سه‌ماهه (90 روز) اقامت در پاکستان، بین 25 تا 30 هزار کلدار پاکستانی رشوه بپردازد، در غیرآن؛ جواب رد تمدید درخواست اقامت‌اش را دریافت می‌کند و آن‌گاه سر و کارش با پولیس پاکستان هست که سعی در اخراج مهاجران غیرقانونی از این کشور دارد.

به گفته‌ی او، این چرخه‌ی پول بده و زمان بخر، هر سه‌ماه تکرار می‌شود و او مکلف هست حضور سه‌ماهه‌ی قانونی‌اش در پاکستان را به مبلغ 37 هزار کلدار پاکستانی بخرد که برای یک خانواده‌ی هفت نفره، دوصدوپنجاه‌ونه هزار کلدار پاکستانی یعنی نزدیک به یک‌هزار دالر امریکایی هست که صرفاً بیست دالر از هر ویزا، به گونه‌ی قانونی به حساب بانکی وزارت داخله‌ی پاکستان واریز، و متباقی آن به جیب کمیشن‌کاران و ماموران متخلف وزارت داخله‌ی پاکستان می‌رود.

این تنها هزینه‌ی غیرقانونی نیست که پناه‌جویان تحت تهدید طالبان برای دریافت تمدید اقامت‌شان باید در پاکستان بپردازند، آن‌ها در مدتی سی‌روزه‌ای که منتظر دریافت جواب قبولی یا رد درخواست تمدید زمان اقامت‌شان از سوی وزارت داخله‌ی پاکستان هستند، گاه با ایست و بازرسی‌ها یا تلاشی خانه‌به‌خانه‌ی پولیس پاکستان مواجه می‌شوند که برگه‌ی ترکینگ ‌آی‌دی را به عنوان سند قانونی اقامت، قبول ندارد.

نبی‌الله (اسم مستعار) پناه‌جوی دارنده‌ی پرونده‌ی مهاجرتی کشور امریکا می‌گوید که از نزده ماه بدین‌سو در شهرکی در حاشیه‌ی اسلام‌آباد خانه‌ای اجاره کرده که اغلب شهروندان افغانستانی در آن زنده‌گی می‌کنند و او فقط روزهای یک‌شنبه برای خرید هفته‌وار مواد ارتزاقی از این شهرک بیرون می‌شود و به اتوار بازار ( بازار روز) نزدیک به محل سکونت‌اش می‌رود.

او می‌گوید در یکی از دوره‌های سی‌روزه که منتظر تاییدی تمدید زمان اقامت‌اش بوده، به ایست و بازرسی‌ پولیس پاکستان برخورد کرده و مجبوره شده است تا برای رهایی از چنگال پولیس، ده هزار کلدار رشوه بپردازد.

او مدعی شد که پولیس او را تهدید کرده است که اگر برای‌شان پول نپردازد، او را به تهانه‌ی محل (قرارگاه پولیس) برده و به اتهام نداشتن ویزای قانونی و به همراه داشتن مواد مخدر، روانه‌ی دادگاه خواهند کرد.

ستاره هاشمی ( اسم مستعار) دیگر پناه‌جوی زن افغانستانی و کارمند پیشین یک موسسه‌ی خارجی در افغانستان است که از پانزده ماه قبل با مادرش به پاکستان آمده است.

او می‌گوید که شب‌هنگام وقتی پولیس به دروازه‌ی آپارتمان‌اش در منطقه‌ی (‌E-11) اسلام‌آباد آمده است، با وجود در دست‌داشتن ترکینگ آی‌دی، مجبور شده است با وساطت مدیر ساختمان که یک بانگاه‌دار پاکستانی هست، مبلغ 25 هزار کلدار رشوه به پولیس بپردازد تا او را بازداشت نکند.

بازرسی‌های پولیس پاکستان که بیشترینه، شب‌هنگام صورت می‌گیرد، همیشه با پرداخت رشوه، ختم بخیر نمی‌شود و تعدادی از پناه‌جویان افغانستانی پس از پایان مهلت حکومت پاکستان برای اخراج پناه‌جویان افغانستانی از این کشور، شرایط دشوارتری را تجربه کرده‌اند.

شیرزاد رحیمی ( اسم مستعار) پناه‌جوی افغانستانی که در انتظار طی مراحل پرونده‌ی مهاجرتی‌اش به کشور کانادا می‌باشد، پس از پایان مدت قانونی ویزایش در پاکستان، برای تمدید زمان آن درخواست کرده بود که در وقفه‌ی یک‌ماهه برای دریافت جواب تایید یا رد این درخواست، پولیس او را در چهارم نوامبر سال روان میلادی از خانه‌اش بازداشت و به مرکز نگه‌داری مهاجران غیرقانونی که به تازه‌گی از سوی پولیس پاکستان ایجاد شده، منتقل کرده است.

او می‌گوید که دو روز پس از بازداشت توسط پولیس، به گذرگاه مرزی تورخم منتقل و همراه با صدها تن دیگر، به خاک افغانستان اخراج شده است.

شیرزاد که هم‌اکنون در اسلام‌آباد حضور دارد می‌افزاید که دو شب را در جلال‌آباد – افغانستان سپری کرده و با پیدا کردن قاچاق‌بر انسان، با پرداخت یک‌صدوپنجاه هزار کلدار پاکستانی (پنج‌صد دالر امریکایی) از آن‌سوی مرز، دوباره به خاک پاکستان گذشته است.

او می‌گوید که اکنون توانسته است با پرداخت 30 هزار کلدار دیگر به کمیشن‌‌کاران، اقامت شش ماهه را به روی ویزای (ویزیت فامیلی‌) قبلی‌اش دریافت بدارد و هم‌چنان منتظر طی مراحل پرونده‌ی مهاجرتی‌اش از سوی کشور کانادا بماند.

خبرنگار جی اچ آر با وجود مراجعه به وزارت داخله‌ی پاکستان، اما موفق به گفت‌وگو با مسوولین این وزارت‌خانه نشده است ولی یک منبع پولیس پاکستان که نخواست نامش فاش شود به گونه‌ی شفاهی گفته است که حکومت پاکستان حق تایید یا رد درخواست تمدید زمان ویزای درمانی و یا دیدار خانواده را که شهروندان افغانستانی اکثراً در جریان دو سال قبل دریافت کرده‌اند بر اساس قوانین بین‌المللی و داخلی، برای خود محفوظ می‌داند.

او از دریافت وجوه نقدی از سوی کمیشن‌کاران که منجر به تایید تمدید مدت ویزای این پناه‌جویان می‌شود، اظهار بی‌اطلاعی کرد.

در همین حال، شماری از پناه‌جویان افغانستانی مقیم پاکستان که در انتظار طی مراحل پرونده‌های مهاجرتی‌شان از سوی ایالات متحده‌ی امریکا، کانادا و استرالیا هستند، تایید می‌کنند که دارنده‌گان پرونده‌های مهاجرتی کشور امریکا در اول نوامبر سال 2023 و دارنده‌گان پرونده‌های مهاجرتی در کشورهای استرالیا و کانادا، در اول دسامبر همین سال، نامه‌ی حفاظتی را از سوی وزارت‌ خارجه‌های این کشورها، از طریق ایمیل دریافت کرده‌اند.

(عکس از نامه‌ی حفاظتی استرالیا)

در این نامه‌های حفاظتی با ذکر نام و مشخصات دارنده‌گان پرونده‌‌ی مهاجرتی، از پولیس پاکستان خواسته شده است که با ملاحظه‌ی این برگه، از بازداشت و اخراج این پناه‌جویان صرف‌نظر کرده و در صورت نیاز، به نشانی ایمیل که در برگه ذکر شده است، مکاتبه نمایند.

این در حالی است که چندین تن از زنان ومردان پناه‌جوی افغانستانی که این نامه را دریافت کرده‌اند مدعی ‌شدند که با نشان‌دادن این نامه‌های حفاظتی وزارت خارجه‌های امریکا و کانادا به پولیس پاکستان، مورد قبول پولیس قرار نگرفته و پولیس از آن‌ها صرفاً ویزای معتبر پاکستان را طلب کرده است.

در عین حال پناه‌جویان افغانستانی که به پاکستان آمده‌اند، برای حفاظت خود از پولیس این کشور، برای دریافت حمایت از کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد نیز، ثبت نام کرده‌اند.

کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد در پاکستان به دلیل افزایش شمار پناه‌جویانی که به این کمیساریا مراجعه می‌کنند، از انجوهای داخلی مانند شارپ :

(Society for Human Rights and Prisoners’ Aid (SHARP-Pakistan) کمک گرفته است تا مرحله‌ی اول ثبت نام این پناه‌جویان را انجام دهد.

پناه‌جویان افغانستانی که در دو سال و سه ماه گذشته به پاکستان آمده‌اند می‌گویند که در تماس با شماره‌های اعلام شده از سوی دفتر شارپ، زمان ملاقات با وقفه‌ی دو تا ساه ماه از تماس را دریافت کرده‌اند که به نظر زمان زیادیست.

فریده (اسم مستعار) پناه‌جوی افغانستانی است که از اکتوبر 2022 با شوهرش در اسلام‌آباد به سر می‌برد. او که مادر و خواهران‌اش در کانادا زنده‌گی می‌کنند، در تلاش رفتن به آن کشور از طریق پیوست به خانواده است و این امر میسر نمی‌شود مگر با دریافت کارت کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد ، از یکی از نماینده‌گی‌های این کمیساریا در کشورهای همسایه‌ی افغانستان.

فریده می‌گوید که در اولین روزهای ورود به پاکستان، با پرداخت پانزده هزار کلدار پاکستانی به یک کمیشن‌کار، موفق شده است تا اولین مصاحبه با دفتر شارپ را از سر بگذراند.

این در حالی است که مسوولین دفتر شارپ در پاکستان، همیشه گفته‌اند که خدمات این دفتر رایگان بوده و از مراجعه‌کننده‌گان خواسته است تا با تماس به شماره‌های اعلام شده از سوی این دفتر، موارد تخلف را گزارش دهند.

اما فریده می‌گوید که به منظور سرعت در کار و پردازش پرونده‌اش حاضر به پرداخت این مبلغ شده است.

او می‌افزاید که در یک سال و یک ماه گذشته منتظر دریافت تماس دوم از سوی کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد در پاکستان بوده است تا بتواند کارت این کمیساریا را به دست آورد.

فریده و شوهرش که به اساس قانون اداره‌ی مهاجرت و شهروندی کانادا برای آغاز مراحل رسیده‌گی به پرونده‌ی مهاجرتی‌شان نیاز حتمی به دریافت کارت این کمیساریا دارند، می‌گویند که در این یک سال و یک ماه گذشته، تلاش زیاد کرده‌اند که از روش‌های غیرقانونی این کارت را به دست آورند ولی مدعی‌اند، مبلغی که برای‌شان اعلام شده، بالاتر از دوهزار دالر امریکایی برای تنظیم مصاحبه با افسر کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد در پاکستان و طرح مشکل‌شان بوده است.

او می‌گوید که ده روز قبل به گونه‌ی نورمال از سوی این کمیساریا برای‌شان تماس گرفته شده که جهت انجام مصاحبه به این کمیساریا مراجعه کنند.

او علاوه می‌کند که وقتی موضوع نیاز به کارت کمیساریا را با افسر مصاحبه‌کننده مطرح کرده است، جواب افسر این بوده است که از دو سال بدین‌سو حکومت پاکستان اجازه‌ی توزیع کارت از سوی کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد به پناه‌جویان را نداده است و آن‌ها از دادن این کارت معذور هستند.

این در حالی است که دفتر شارپ و هم کمیساریای عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد، پس از دریافت مصاحبه با پناهنده‌گانی که به دنبال حمایت از این کمیساریا هستند، روی برگه‌های کوچکی که در بسیاری از موارد حتا نام مصاحبه‌شونده هم در آن ذکر نیست، صرفاً با نوشتن یک شماره‌ی راجستر اکتفا می‌کنند و این برگه‌ها که در اصطلاح به آن (توکن شارپ و توکن UNHCR) گفته می‌شود، در نزد پولیس هیچ اعتبار و ارزشی ندارد.

وقتی از آخرین تصمیم این زن و شوهر برای پیوست‌ به خانواده‌های‌شان در کانادا جویا شدم، فریده اظهار داشت که پس از گذشت یک سال و سه ماه در پاکستان که هیچ پیامد مثبتی برای پرونده مهاجرتی‌شان نداشته و فقط زمان و پول‌شان را به هدر داده است، در تلاش پیدا کردن کمیشن‌کار برای اخذ ویزای تاجیکستان هستند تا شاید بتوانند از کمیساریای پناهنده‌گان سازمان ملل متحد در آن کشور، کارت لازم برای طی مراحل پرونده‌ی مهاجرتی‌شان را به‌دست آورند.