خود احمد مسعود جوانی است که تحصیلاتش در یکی از مراکز نظامی فرانسه بوده و تا قبل از این تحولات در فرانسه زندگی می کرد. او به صورت مخفیانه برگشت، در فرودگاه پیاده شد و بدون اینکه کسی او را بشناسد طرفدارانش بلافاصله او را به درّه پنجشیر بردند. از سوی دیگر موقعی که طالبان کابل را گرفت، امرالله صالح که معاون اشرف بود خودش را جانشین رئیس جمهور اعلام کرد. چون بر اساس قانون اساسی افغانستان معاون اول رئیس جمهور جانشین او می شود.
به هر حال امرالله صالح و احمد مسعود مقاومتی را سازماندهی کرده اند. ابتدا مذاکراتی با گروه طالبان داشتند ولی امتیازاتی که آنها قائل بودند به پنجشیری ها بدهند را احمد مسعود نپذیرفت. یعنی در واقع پیشنهاد طالبان این بود که احمد مسعود را پست و مقامی بدهند و مثلا در وزارتخانه ای وزیر شود و دست از مقاومت بردارد. ایشان گفت اصلا مسأله من یا فرد دیگری نیست که در قدرت شریک شود و بحث ساختار قدرت است که باید تغییر کند و حقوق اقلیت های قومی و مذهبی رعایت شود. امارت اسلامی به معنایی که شما برداشت می کنید نیست و باید قومیت های دیگر را هم در قدرت بپذیرید و این موضوع در قانون اساسی تثبیت شود.
طالبان این را نپذیرفتند و مذاکرات شکست خورد و در نتیجه طالبان حمله کرده اند و از پنجشنبه حملات شروع شده است.تیم و تشکیلاتی که احمد مسعود الآن دارد سازماندهی می کند، چه طور شکل گرفته است؟ از کجا آمده اند؟
بخشی از آنها نیروهای داخل درّه پنجشیر هستند، بخشی نظامی هایی بوده اند که تسلیم نشده اند و با اسلحه فرار کرده و به درّه پنجشیر رفته اند و بخش دیگر افرادی هستند که به شکل داوطلب از مناطق دیگر می آیند. در واقع نیروهای مسعود شامل پنجشیری ها، گروه های نظامی که با امرالله صالح آمده اند و گروه های داوطلبی مثل یارمحمد پسر ژنرال دوستم که با نیروهای خودش به آنها پیوستند؛ هستند.
اما واقعیت این است که طالبان نیروهای زیادی را اعزام کرده اند و درّه پنجشیر الآن به طور کامل در محاصره طالبان است. ظاهرا فقط گروه های قومی تاجیک، که با اینها فامیل هستند، یک خط هوایی را از منطقه خودشان باز کرده اند. البته روشن است که دولت تاجیکستان موافق هستند. آنها مقداری کمک های انسانی و شاید هم تسلیحاتی بتوانند به اینها برسانند. فرودگاه کوچکی در آنجا هست که هواپیماهای سبک می توانند رفت و آمد کنند.
ولی به هر حال فشار روی پنجشیری ها زیاد خواهد بود و جمعه شب فشار به حدی بوده که طالبان مدعی هستند توانسته اند به پنجشیر وارد شوند و البته خود پنجشیری ها می گویند حملات را دفع کرده ایم. ولی واقعیت این است که اگر حمایت جدی داخلی یا خارجی از پنجشیر نشود، متأسفانه در بلند مدت نمی توانند مقاومت کنند. چون طالبان هم انگیزه دارند و هم نیروهای کیفی دارند که حاضر هستند عملیان انتحاری انجام بدهند، کشته شوند و جلو بروند؛ این مسأله خیلی خطرناک است.
احمد مسعود
در خصوص اهمیت جبهه پنجشیر برای ما بگویید که اگر طالبان نتواند آنها را شکست بدهد چه اتفاقی در معادلات افغانستان و سیطره ای که طالبان دارد پیش می آید؟
اگر پنجشیری ها بتوانند تا زمستان مقاومت کنند، در فصل زمستان طالبان شانس زیادی برای گرفتن آنجا ندارند و مجبور به مصالحه خواهند شد.
طالبان قرار بود روز جمعه بعد از نماز جمعه ساختار قدرت را اعلام کنند و به دلیل وضعیتی که در پنجشیر پیش آمده مجبور شده اند عقب بندازند. الآن طالب دو وجه دارد؛ یکی شورای کویته است که کم و بیش سعی می کند با ملایمت با بقیه قومیت ها و مذاهب برخورد کند و می گوید حقوق زنان را در چهارچوب شریعت می پذیریم، ولی توضیح نمی دهند که چه برداشتی از شریعت دارند. جناح مقابل اینها شورای پیشاور و شبکه حقانی است. شبکه حقانی به چیزی کمتر از جماعت اسلامی رضایت نمی دهد.
تا زمانی که پنجشیر این وضعیت را داشته باشد به نظرم خیلی سخت خواهد بود که این دو گروه طالبان هم به وحدت نظر برسند. علت اینکه فرمانده ISI پاکستان به کابل آمده همین است که دو مشکل را با اینها بحث کند و راه حل پیشنهاد بدهد؛ یکی چگونگی مصالحه با پنجشیر و احمد مسعود است و دیگری هم مصالحه بین شورای کویته و شورای پیشاور است که باید دولت قابل قبولی تشکیل بدهند تا دنیا اینها را به رسمیت بشناسد. اگر امارت اسلامی انحصاری اعلام کنند، این خطر وجود دارد که دنیا دچار مشکل شود و اینها را شناسایی نکند. مگر اینکه چین و روسیه و تا حدی ایران و پاکستان آنها را به رسمیت بشناسند؛ ولی بقیه کشورها تمایلی به این امر ندارند.
اگر قدرت انحصاری پشتون طالب مشغول به کار شود بقیه قومیت ها هم ناچار دست به سلاح خواهند برد و جنگ داخلی پیش خواهد آمد. بنابر این، به نظر می رسد فرمانده ISI آمده که طالبان را قانع کند مقداری شرایط بیرونی را هم درک کنند و امارت اسلامی به معنایی که در نظرشان هست را برای مرحله بعدی بگذارند و فعلا کاری کنند که با شناسایی منطقه ای و بین المللی روبرو شوند تا بتوان اقتصاد را راه انداخت و کشور را اداره کرد.
الآن همه چیز در افغانستان تعطیل است و این تعطیلی فقر اقتصادی را تشدید می کند. سازمان ملل می گوید 90 درصد از مردم افغانستان احتیاج به کمک دارند و اعلام خطر می کند که ممکن است در زمستان یک فاجعه انسانی پیش بیاید. بنابر این من فکر می کنم پاکستان دنبال این هستند که مقداری مواضع طالبان را با شرایط جدید هماهنگ کنند و شاید فشاری هم روی شبکه حقانی بیاورند. چون شبکه حقانی به ISI نزدیک است، احتمالا فرمانده ISI فشاری روی شبکه حقانی بیاورد که یک مقدار موضع خود را تلطیف کند و امارت اسلامی به آن معنا را عقب بیندازند. هرچند شکل آن تغییر نمی کند ولی دیگران هم بپذیرند تا هم بتوان مشکل پنجشیر را حل کرد، هم مشکل روابط خارجی طالبان و مهمتر از آن شرایط دریافت کمک های بین المللی را آماده کنند. این مسأله برای خود پاکستانی ها هم مشکل است و اگر نتوانند راه حلی ارائه بدهند که طالبان بپذیرد، در آن صورت خود پاکستان هم دچار مشکل می شود.
اگر پنجشیری ها بتوانند مقاومت کنند آیا امکان این هست که مقاومت به سایر بخش های افغانستان هم کشیده شود؟
به نظرم احتمالش هست. اگر طالبان امارت اعلام کند و بقیه را شریک نکند قطعا دیگران هم سلاح به دست می گیرند. چون در منطقه سلاح زیاد است. البته موضع گیری کشورهای همسایه افغانستان هم می تواند معادلات را تغییر بدهد. برای اینکه به هر حال هزاره ها شیعه مذهب هستند و به ایران مربوط می شوند، تا حالا موضع گیری ایران به طرف طالبان است و ممکن است این موضوع شیعه ها را تضعیف کند که یک قیام عمومی را سازماندهی کنند.
نگرانی از اینکه کشتار شود هم وجود دارد. یعنی تردیدی وجود ندارد که آنها در مقابل طالبان توان مقاومت زیادی ندارند. در بعضی مناطق دیگر هم الآن مقاومت هست. مثلا در منطقه شرق پشتون هستند ولی خط طالبان را نمی پذیرند. حضرت علی نیرویی است و پشتوانه ای دارد یا علی پور در منطقه دایکندی نیرویی است. به هر حال اینها نیروهای قابل تأملی هستند که می توانند دست به سلاح ببرند و مقاومت کنند.
اگر مقاومت گسترش پیدا کند طالبان هیچ راهی ندارد جز اینکه یک ترکیبات حکومتی که برای بقیه گروه ها قانع کننده باشد و توزیع قدرت را بپذیرند. این برای طالبان خیلی سخت خواهد بود. ولی اگر مقاومت شکل بگیرد آنها هم سبک سنگین می کنند که یا قدرت را حفظ کنند و با دیگران مصالحه کنند و یا قدرت را از دست بدهند. درست است که الآن طالب قدرت را گرفته این قدرت بخشی از قومیت پشتون است. بخش لیبرالی، چپ، مارکسیست ها و ناسیونالیست ها خیلی با طالبان هماهنگ نیستند.
بنابر این، برای طالبان هم خطر وجود دارد مگر اینکه پاکستانی ها بتوانند آنها را قانع کنند که راه حلی را بپذیرند. راه حلی که مسعود پیشنهاد کرده نوعی توزیع قدرت در قالب فدرالی است که مثلا هرکدام از مناطق قومی یک دولت محلی و پارلمان محلی داشته باشند و سهم مشخصی هم در قدرت داشته باشند. اینها مسائلی است که پذیرش آن برای طالبان فعلا سخت است ولی به نظرم پاکستانی ها می توانند طالبان را قانع کنند. برای اینکه خطرات بعدی برای خود پاکستان پیش نیاید. چون بخشی از طالبان در پاکستان حضور دارند و آنها هم به دنبال اسلامی کردن پاکستان هستند.
احمد مسعود
بنابر این، من فکر می کنم شاید پاکستانی ها بتوانند مصالحه ای را بین پنجشیر و طالبان ترتیب بدهند و توزیع قدرتی حداقل در کوتاه مدت عملیاتی شود. ممکن است بعدا طالبان نپذیرند و زیر میز بزنند چون این سابقه دارد. ولی به هر حال شرایط حساسی است و به نظرم این خطر هم برای طالبان هست که اگر کشورهای ازبکستان و تاجیکستان به حمایت از درّه پنجشیر وارد شوند و به نوعی روس ها هم پشت پرده وارد شوند، در آن صورت طالبان نمی تواند قدرت تثبیت شده ای را به وجود بیاورد و آسیب پذیر خواهند بود.
از این زاویه باید اهمیت پنجشیر را دید ولی خطر هم وجود دارد. چون طالبان برای گرفتن آنجا انگیزه دارند؛ برای اینکه تثبیت قدرت برای آنها مسأله مهمی است. نیروی کافی هم دارند و از کشته هم نمی ترسند.
