از تحقق صلح تا بازگشت مهاجران

افغان‌ها در چهار برحه‌ی زمانی بصورت گسترده و دسته دسته از افغانستان به کشورهای ایران، پاکستان و اروپا مهاجرت کرده‌اند. عمده‌ترین دلیل مهاجرت نا امنی بوده و میلیون‌ها افغان با هزینه های بلند خودشان را از دم تیر دهشت افگنان در کشور نجات داده و به مقصد معلوم و نامعلومی مهاجر می شوند. عدم ثبات شغلی، شرایط دشوار زندگی و بیکاری جوانان از عوامل دیگر این پدیده شناسایی شده است.

نخستین بار پس از انقلاب هفت ثور، موج عظیمی از مهاجران افغان در ایران و پاکستان سرازیر شدند. گستره‌ی این موج پس از سقوط دولت داکتر نجیب، رییس جمهور وقت افغانستان ریزتر شد و‌ شماری از مهاجران دوباره به کشور بازگشتند. این موج بار دیگر با قدرت‌گیری مجاهدین و شروع جنگ‌های خانه به خانه خروشان شد و هزاران افغان آواره‌ی ملک‌های غربت گردید. درگیری ها بر سر گرفتن کرسی قدرت کماکان ادامه داشت و این‌بار یک گروه دیگر (طالبان) در سال 1996 پرچم پیروزی را بر فراز کوه‌های کابل_پایتخت بر افراشت. سومین باری که گراف مهاجرت سیر صعودی به خود گرفت دوره حکومت طالبان بوده است و قصه‌ی غم انگیز مهاجرت گسترده‌ی افغان‌ها یک بار دیگر در سال 2014 تکرار شد.

افغانستان جنگ زده اکنون در مقطع تاریخی قرار دارد. سر انجام قرار است سلاح ها بر زمین گذاشته شود و این جنگ‌های که منجر به آواره شدن دست‌کم شش و نیم میلیون افغان شد در آینده‌ی نزدیک پایان بیابد. در آستانه‌ی گفتگوهای میان افغانان (دولت افغانستان و تحرک طالبان) چشم انداز افغانستان پس از صلح که در نتیجه‌ی توافقات دو طرف صورت خواهد گرفت برای مردم دو گونه است؛ ( افغانستان امن و افغانستانی‌که هنوز هم بر اثر جنگ مه‌آلود است.) دسته‌ای انتظار دارند که چهره‌ی زیبای پساصلح کشور جنگ زده‌‌ی شان را ببینند این بخشی از مردم در کمال خوش‌بینی از مذاکرات صلح، برای روزهای بدون جنگ لحظه شماری می‌کنند.

دسته‌ی دیگری از شهروندان افغانستان اما چندان خوشبین این پروسه و توافقات دوطرف به‌نظر نمی‌رسند. بیم تکرار روزهای تاریک پس از معاملات سیاسی با طالبان و سهیم ساختن این گروه در قدرت در دلهای شان را دارند_ گروهی که بیش از 20 سال در افغانستان خون ریختانده، آثار تاریخی کشور را خاک و دود ساخته، دشمن معارف و آبادی بوده و لگد بر گلون‌های حق طلبانه‌ی زنان بوده و کارنامه‌ی شان نزد مردم افغانستان تاریک‌تر از سیاهی بوده است؛ این کارنامه اکنون از سوی مردم ورق زده می‌شود_از افغانستان گرفته تا مردمی‌که همین کارنامه‌ی سیاه آنان را از کشورش آواره‌ی یونان، ترکیه، آلمان، استرالیا، ایران و پاکستان ساخته است.

شش و نیم میلیون افغانی‌که طی سال‌های متمادی جنگ از خونریزی و تبعیض به‌کشورهای بیگانه پناه برده‌اند نیز از دو عینک گفتگوهای صلح را برانداز می‌کنند و چشم اندازهای متفاوتی از افغانستان پسا صلح دارند و به همین ترتیب تصامیم شان مبنی بر بازگشت به وطن نیز متفاوت است. یک دسته‌ی از مهاجران افغان، افغانستان عاری از خشونت را در قاب توافق دو طرف (دولت و طالبان) می‌بینند و با خوش‌بینی از تحقق صلح، پلان بازگشت به آغوش مادر و کوچه‌های شان را دارند_ افغانانی‌که روزی از جبر تاریخ لاجرم کوله‌بار خالی از زحمات و خاطرات چندین ساله‌ی شان را بسته و راه دشوار مهاجرت و جنگل‌های وحشت‌انگیز یونان و ماهی‌های سواحل وان را در پیش‌گرفته بود. این افغانان مهاجر از فرط دلتنگی و درد آوارگی سرود‌هایی برای افغانستان‌شان سروده‌اند، دسته‌ی دیگری از مهاجران افغان اما دیگر هیچ تضمینی را برای بازگشت شان به افغانستان عاری از قتل و کشتار نمی‌پذیرند.

آنان تغیرات در اندیشه‌ و استراتیژی طالبان را یک امر محال می‌دانند و اعتمادی به توافق صلح ندارند. در چندین مصاحبه‌ی انترنتی‌که‌با مهاجران افغان داشته‌ام هیچ‌‌یک از مصاحبه شوندگانم کلمه‌ی بازگشت را به زبان نیاورند و در پاسخ به‌این پرسش که‌آیا پس از توقف جنگ طالبان با دولت به وطن برمی‌گردد؟ گفتند که “حاضر نیستند تا یکبار دیگر حیات شان را رسک کنند.”

از سوی‌هم، برخی از مهاجران افغان در واکنش به‌کارزار (میهن من_عزت من) که از سوی وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان با همکاری دولت راه‌اندازی شده بود، گفته‌اند که به‌هیچ عنوان حاضر نیستند به‌افغانستان برگردند؛ حتی اگر طالبان دیگر با دولت نجنگند.

در سال‌های نخست شکست طالبان و روی کار آمدن نظام دموکراتیک که در رأس آن حامد کرزی، رییس جمهور پیشین کشور بود، تعداد زیادی از مهاجران افغان که شمار آنان به بیش از دو میلیون تن می‌رسید به افغانستان عودت کرد. بازگشت کنندگان به‌امید روزهای روشن و افغانستان آرام دوباره به وطن شان بازگشتند. از ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۶ خاک کشور نفسی آرام گرفت و مردم زیر پرچم نظام مردم سالار طعم شیرین زندگی بدون جنگ را می‌چشیدند؛ اما انگار قرار نبود افغانستان آرام باشد. صدای نخستین انفجار ماین طالبان پس از هفت سال دوباره خون را در رگ‌های مردم خشک ساخت. جنگ و انفجار یکی پس از دیگر شدت گرفت و طالبان این‌بار با عزم راسخ‌تر برای بدست آوردن قدرت وارد نبرد با دولت شد_ نبردی که سبب آواره ساختن دوباره‌ی افغان‌ها از وطن شد و از قدعلم کردن دوباره‌ی طالبان تا کنون میلیون‌ها افغان مجبور به ترک افغانستان شدند.

با این حال، وزارت امومهاجرین و عودت کنندگان به عنوان آدرس کلیدی برای بازگشت کنندگان پیش بین است که پس از تحقق صلح بازگشت احتمالی دست‌کم چهار میلیون مهاجر را شاهد باشد و اکنون برای پذیرایی از این آمار بلند برنامه ریزی می نماید.

اکنون که نشست بین المللی ژنو در رابطه به تعهدات جامعه جهانی برای افغانستان برگزار شد و ادغام پایدار برگشت کنندگان نیز در رده های آجندای آن قرار داشت، دیده شود که این تعهدات چقدر برای برگشت مهاجران تحقق پذیر است و تا چی اندازه می تواند اعتماد مهاجرانی را که منتظر فرصت برگشت هستند، جلب کند؟