چالش‌های مهاجران افغان در ترکیه

تهیه شده توسط: ثریا شریفی

مهاجرت یک فرد یا یک گروه در نتیجه تشدید شرایط اجتماعی-اقتصادی، سیاسی یا امنیتی رخ می دهد. مهاجرت صرفاً یک فرآیند حمل و نقل نیست، بلکه با چالش‌ها و فرصت‌هایی هم برای مهاجران و هم برای کشورهای مربوطه همراه است.

جنگ و درگیری‌های جاری پنج دهه در افغانستان، أفغان‌ها را در مقاطع مختلف مجبور به مهاجرت کرده است. اما به نظر می‌رسد که این جنبش‌های بی‌برنامه مهاجرت، به دلیل اسکان غیرقانونی جمعیت افغانستان در کشورهای میزبان، از جمله ترکیه، چالش‌های بسیار بیشتری نسبت به فرصت‌ها ایجاد کرده است.

پیامدهای اقتصادی دلهره آور اپیدمی جهانی کووید-19 در ترکیه و همچنین افزایش گسترده پناهجویان افغان، ناآرامی های اجتماعی و مشکلات متعددی را در برخی از شهرهای ترکیه به همراه داشته است که دولت را مجبور به اتخاذ تدابیر احتیاطی ویژه در مورد پناهجویان غیرقانونی در این کشور به منظور آرام کردن واکنش عمومی و تضمین ثبات اجتماعی کرده است.

علاوه بر این، افغان‌ها که بیشترین بخش از کل جمعیت مهاجران ترکیه را تشکیل می‌دهند، هم در مسیر مهاجرت و هم پس از آن با خطرات و چالش‌هایی مانند امنیت، اخراج و غیره مواجه بوده‌اند. از این رو، این گزارش قصد دارد تا با روشن کردن شرایط دردناک آوارگان افغان، به‌ویژه پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در کشور، سهم جدیدی در مورد مطالعات مهاجرت ایجاد کند.

چالش‌های مهاجران افغان در ترکیه پس از تسلط طالبان بر افغانستان، مهاجرت آخرین راه برای زنده ماندن افغان ها است. موسسه گالوپ در نظرسنجی خود (ری، 2022) گزارش داد که اکثریت 53 درصد از مهاجران بالقوه افغانستان پس از به قدرت رسیدن طالبان، ترجیح می دهند از افغانستان فرار کنند و مقصد اصلی آنها به ترتیب ترکیه، آلمان، کانادا و ایالات متحده آمریکا است. “مهاجرت اغلب یک اقدام جمعی است که از تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ناشی می شود و بر کل جوامع و جوامع در هر دو منطقه مبدا و مقصد تأثیر می‌گذارد”.

مهاجرت چالش‌ها و فرصت‌هایی را به همراه دارد، اما برای افغان‌هایی که از فقیرترین و جنگ زده‌ترین کشورها مهاجرت می کنند، چالش ها بیشتر از فرصت هاست. مهاجرت و نتایج آن “به واسطه منابعی شکل می گیرد که مهاجران بالقوه می توانند جمع آوری کنند و به نوبه خود ظرفیت بسیج چنین منابعی تا حد زیادی بر اساس پیشینه یا طبقه اجتماعی-اقتصادی تعیین می شود”. به طور غیرقانونی از طریق مرزهای ایران و مهاجران غیرقانونی عموماً به خدمات اجتماعی دسترسی ندارند.

ترکیه یک کشور مهاجرپذیر است که از سال 2014 میزبان 3.7 میلیون پناهنده سوری است. در عین حال، بحران اقتصادی پس از کووید-19 بر اقتصاد ترکیه نیز تأثیر گذاشته و بخشی از جامعه ابراز نارضایتی کرده است. به دلیل موج گسترده
مهاجرت غیرقانونی بحران اقتصادی پس از کووید 19 بر اقتصاد ترکیه نیز تاثیر گذاشته و بخشی از جامعه از موج گسترده مهاجرت غیرقانونی به ترکیه در شرایط بد اقتصادی ابراز نگرانی کرده اند.

در یک مطالعه اخیر (مورالس، 2018) الیاس نائومان، جوزپه پیترانتونو و لوکاس استوتزر در 15 کشور اروپایی قبل و بعد از بحران پناهجویان جنگ داخلی سوریه، نظرسنجی انجام دادند، استدلال می‌کنند که بار مالی نه رقابت دستمزدی باعث ایجاد احساسات ضد مهاجرتی در اروپا شده است. امروزه مهاجران غیرقانونی افغان در ترکیه با چالش های زیادی از جمله اخراج از کشور مواجه هستند. استثمار در محل کار، مشکل دسترسی به مراقبت های بهداشتی و نامشخص بودن وضعیت پناهندگی در کمیساریای عالی سازمان ملل متحد.

وقتی به داده های رسمی در مورد تعداد سوری ها نگاه می کنیم، با تصویر متفاوتی مواجه می شویم. اداره مدیریت مهاجرت اعلام کرد که تعداد سوری‌هایی که در ترکیه تحت حمایت موقت قرار دارند در 24 می 2023، 3 میلیون و 381 هزار و 429 نفر بوده است. تعداد اتباع خارجی تحت حمایت بین المللی 300 هزار و 720 نفر اعلام شد.

سه ملیتی که بیشترین درخواست حمایت بین المللی را دارند عبارتند از افغانستان، اوکراین و ایران. تعداد اتباع خارجی که دارای مجوز اقامت هستند یک میلیون و 308 هزار و 514 نفر است. بنابراین، بر اساس داده های اداره مدیریت مهاجرت، تعداد کل خارجی ها در ترکیه 4 میلیون و 990 هزار و 663 نفر است. این به روزترین داده های ما است.

در ماه های اخیر، مهاجران غیرقانونی افغان با اخراج مواجه شده اند، هر هفته (TRT، 2023) صدها مهاجر افغان بدون مدرک پس از مدت ها توقف از ترکیه به افغانستان اخراج می شوند.

از زمان سقوط کابل به دست طالبان در اواسط اوت 2021، اخراج مهاجران افغان به بدترین کابوس تبدیل شد. اخراج دشوارترین موضوع است زیرا بسیاری از مهاجران افغانی بدون مدرک در ترکیه برای سالیان متمادی مجوز اقامت ندارند، اما اخیراً به دلیل تعداد زیاد مهاجران غیرقانونی، پلیس شروع به بررسی هویت در شهرهای بزرگ کرده است و مهاجران غیرقانونی با چالش مواجه هستند. آزادی رفت و آمد و در صورت دستگیری، انتقال به مراکز اخراج صورت می‌گیرد.

همانطور که شکل نشان می دهد، بر اساس داده ها (اداره مدیریت مهاجرت، 2022) تنها در سال 2019 بیش از 201000 مهاجر افغان غیرقانونی بازداشت شده اند که بالاترین تعداد در میان ملیت هاست. بیش از 53000 مهاجر غیرقانونی افغان تا کنون در سال جاری (2022) بازداشت شده اند.

در پرسشنامه ای از 300 شرکت کننده مهاجر افغان پرسیده شد که آیا می توانند بدون ترس از پلیس در شهر خود سفر کنند یا خیر، نتیجه نشان می دهد که 167 نفر از 300 پاسخ دهنده گفتند “بله” ما می توانیم بدون ترس از پلیس در شهر خود سفر کنیم و 133 پاسخ دهنده گفتند: “نه” ما نمی توانیم بدون ترس از پلیس در شهر سفر کنیم.

وحیدالله سادات یک تن از مهاجرین افغان در شهر سیواس میگوید که «داشتن مجوز اقامت (به زبان ترکی کیملیک) در ترکیه آرزوی همه مهاجران غیرقانونی افغان است. پس از درخواست برای کیملیک، مهاجر باید هر ماه برای امضای برگه به اداره مهاجرت مراجعه کند در برخی موارد صدور کیملیک سالها طول می کشد. پس از دریافت کیملیک، مهاجران باید ماهی یک بار برای امضای برگه مراجعه کنند تا حضور خود را در استان نیز اعلام کنند. سه سال است که هر ماه برای امضاء به اداره مهاجرت می‌روم، اما تاکنون برایم کیملیک صادر نشده است. به دلیل درخواست او در سال 2021 صدور کارت کیملیک برای مهاجران متاهل بیشتر از مهاجران مجرد افغان بوده است و در سال 2022 صدور کارت کیملیک برای مهاجران تازه وارد محدود شده و در برخی استان ها به طور کامل متوقف شده است. حتی در برخی موارد، کیملیک آنها توسط دفاتر مهاجرت سلب شد».

برخلاف افکار عمومی در ترکیه مبنی بر اینکه همه مهاجران افغان فاقد مدرک هستند، داده های نمودار نشان می دهد که کمتر از 44 درصد از پاسخ دهندگان را مهاجران غیرقانونی تشکیل می دهند در حالی که 56 درصد از پاسخ دهندگان افغان دارای مجوز اقامت (کیملیک) هستند. بیش از 42 درصد بیشترین تعداد پناهجویان افغان دارای شناسنامه حفاظتی بین المللی هستند. سند حمایت بین المللی برای آن دسته از متقاضیانی است که بر اساس قانون پناهندگی با این کشور مستحق دریافت وضعیت پناهندگی هستند. . بر اساس این داده ها، 6 درصد از پاسخ دهندگان افغان به وضعیت پناهندگی موقت حفاظت شده در ترکیه اعطا شده اند. علاوه بر این، بیش از 8 درصد به عنوان مهاجر عادی دارای مجوز اقامت کوتاه مدت هستند.

عبدالحمید فعال حقوق بشر در ترکیه میگوید پس از نگرانی مهاجران افغان در مورد اخراج خود، نامشخص بودن وضعیت پناهندگی دومین چالشی است که آنها در ترکیه برای چندین سال مانند سایر کشورهای میزبان با آن مواجه هستند. عدم قطعیت پناهندگان به دلیل کسری ناچیز از سهمیه برای تعداد زیادی از متقاضیان است که در انتظار روند طولانی و کند اسکان مجدد هستند. بر اساس «ارزیابی نیازهای اسکان مجدد جهانی» برای سال 2023، بیش از 2 میلیون پناهجو تا سال آینده نیاز به اسکان مجدد دارند.

دلیل اصلی مهاجرت افغان ها در تمام مراحل ناامنی است زیرا هر زمان که درگیری و جنگ رخ می دهد مردم به صورت گسترده از کشور فرار می کنند و پس از برقراری امنیت در افغانستان شروع به بازگشت می کنند. موج‌هایی از جریان و بازگشت پناهجویان وجود داشته است و از زمان کودتای کمونیستی در آوریل 1978 به افغانستان بازگشته است، که به طور گسترده با مراحل درگیری در آن کشور مشابهت دارد» (کوسر، 2014، ص 10).

افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال 1987 تا ظهور مجدد طالبان رادیکال به قدرت در افغانستان در اواسط ماه اوت 2021، که باعث شد میلیون ها افغان از کشور خود فرار کنند. دلیل اصلی مهاجرت افغان ها ناامنی در افغانستان است و مهاجرت برای آنها یک ضرورت است تا یک انتخاب. برای برخی از افغان ها، مهاجرت به ترکیه از طریق عبور غیرقانونی مرز، چالش های بیشتری را ایجاد کرد تا فرصت ها، حتی پس از رسیدن به مقصد خود در ترکیه.

برای اکثریت، مهاجرت به ترکیه فرصت هایی را ایجاد کرده و زندگی آرام جدیدی را آغاز کرده است و از شرایط زندگی خود راضی هستند. در صورت وجود چالش ها، مهاجران غیرقانونی افغان همچنان در معرض اخراج، عدم اطمینان در مورد وضعیت پناهندگی در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، وضعیت بد اقتصادی هستند زیرا تعداد مهاجران غیرقانونی افغان در چند سال گذشته افزایش یافته است. مهاجران افغان تا زمانی که ثبات سیاسی و امنیت در افغانستان وجود نداشته باشد با چالش روبرو هستند.

*این گزارش خبری با حمایت روزنامه نگاران برای حقوق بشر «JHR» تهیه شده است.