گزارش از : خلیل رحمن
افغانستان در حال تغییر سریع است و منطقه همسایه آسیای مرکزی نگران امنیت کشور و فروپاشی نظام سیاسی است. مردم افغانستان از زمان تصرف کابل در اواسط ماه اوت علیه طالبان تظاهرات کردند. همچنین گزارش هایی از تظاهرات زنان در کابل، هرات و مناطق دیگر وجود دارد که برای دفاع از حقوق خود از جمله حق تحصیل، استخدام در دولت بعدی در خیابان ها آمده اند.
در 6 سپتامبر 2021، سخنگوی طالبان در یک کنفرانس مطبوعاتی در کابل از پایان جنگ در کشور خبر داد و ابراز امیدواری کرد که افغانستان به کشوری باثبات تبدیل شود.2 طالبان ادعا می کنند که امرالله صالح معاون رئیس جمهور سابق به تاجیکستان گریخته است. گزارش های متناقضی در مورد وضعیت منطقه وجود دارد زیرا رهبران NRF قول داده اند به جنگ ادامه دهند.4 بسیاری از رهبران برجسته NRF و جمعیت زیادی در منطقه پنجشیر تاجیک های سنت گرا هستند. این منطقه از دیرباز مرکز مخالفان طالبان بوده است.
بسیاری از سربازان و مردم افغانستان به دنبال پناهندگی در مرز تاجیکستان و ازبکستان هستند. در شرایط کنونی، نه تنها تاجیکستان و ازبکستان، بلکه همه کشورهای آسیای مرکزی نگران وخامت اوضاع در افغانستان، به ویژه پیامدهای بالقوه امنیتی و انسانی در قلمرو خود هستند. در این مقاله سعی شده است واکنش کشورهای آسیای مرکزی در زمینه تحولات در حال وقوع در افغانستان درک شود.
واکنش کشورهای آسیای مرکزی
کشورهای آسیای مرکزی با مردم افغانستان از جمله تاجیک ها، ترکمن ها و ازبک ها که به تعداد زیادی در امتداد مرزهای جنوبی آن زندگی می کنند، پیوندهای قومی دارند. آنچه در افغانستان اتفاق می افتد کمتر در آنجا محدود می شود، اما به منطقه آسیای مرکزی گسترش می یابد و پیامدهای سیاسی، امنیتی و انسانی خواهد داشت. پس از حملات 11 سپتامبر در ایالات متحده در دو دهه پیش، این کشور آسیای مرکزی در خط مقدم عملیات ائتلاف بین المللی علیه طالبان و مبارزه با تروریسم قرار داشت. برخی از کشورهای آسیای مرکزی نه تنها به پایگاه های نظامی اجازه دادند، بلکه دسترسی زمینی را برای تدارکات لجستیکی برای رسیدن به افغانستان از شمال خود (شبکه توزیع شمالی-NDN) فراهم کردند.
با این حال، این بار تغییر محسوسی در واکنش او به تحولات افغانستان مشاهده می شود. درک مشکل افغانستان و طالبان در کشورهای آسیای مرکزی در طول دهه‌ها با ایجاد روابط و تعدیل‌ها تغییر کرده است. با طولانی شدن کارزار ائتلاف نظامی بین المللی در افغانستان برای سال ها، ناآرامی در آسیای مرکزی افزایش یافت.
در سال 2005، سازمان همکاری شانگهای (SCO)، که چهار جمهوری آسیای مرکزی اعضای آن هستند، خواستار تعیین محدودیت های زمانی برای حضور نیروهای خارجی در منطقه شد. تاسیسات نظامی آمریکا در این کشور بسته شد. در سال 2016 در ازبکستان تغییر حکومت صورت گرفت و بر خلاف رئیس جمهور سابق اسلام کریم اف، رئیس جمهور جدید شوکت میرضیایف رویکردی فعالانه برای حل مشکل افغانستان در پیش گرفت و روابط خود را با سهامداران افغان از جمله طالبان برقرار کرد.
یک کنفرانس بین المللی بزرگ در مارس 2018 برگزار شد و اعلامیه آن خواستار گفتگوهای مستقیم صلح بین دولت افغانستان و عناصر آشتی شده طالبان “بدون پیش شرط” شد. 6 جمهوری های آسیای مرکزی افغانستان من صلح و ثبات می خواهم.
اگرچه کشورهای آسیای مرکزی هراسناک هستند، اما به نظر می‌رسد که آماده پیوستن به نیروهای طالبان در افغانستان هستند. افغانستان به دلیل موقعیت خود در غلبه بر چالش های ارتباطی کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی که مانع تجارت بین المللی و توسعه اقتصادی منطقه شده اند، اهمیت دارد. از منطقه، سه کشور همسایه – ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان – در حال توسعه ارتباطات و روابط انرژی با افغانستان برای دسترسی به بازارهای گسترده تر جنوب آسیا هستند. ازبکستان، افغانستان و پاکستان در فوریه 2020 یک نقشه راه برای ساخت یک خط ریلی که تاشکند را به کابل و پیشاور متصل می کند، امضا کردند. در 8 ژانویه 2021، افغانستان و ترکمنستان توافقنامه هایی را در مورد انتقال برق، اتصال فیبر برای تقویت اتصال دوجانبه و منطقه ای امضا کردند. سه مورد افتتاحیه پروژه های خط نوری و اتصال راه آهن. ترکمنستان میزبان یک هیئت طالبان در فوریه 2021 بود که از “حمایت کامل از اجرای و امنیت پروژه های تاپی و سایر پروژه های توسعه” در این کشور اطمینان حاصل کرد. پروژه انتقال برق آسیای مرکزی به آسیای جنوبی همراه با افغانستان و پاکستان. شاید اقتصاد محرک اصلی کشورهای منطقه برای ادامه روابط خود با افغانستان باشد.
واکنش رهبران آسیای مرکزی به تحولات افغانستان
رهبران آسیای میانه در سخنرانی های خود به مناسبت سی امین سالگرد استقلال جمهوری ها و در بیانیه هایی در مورد وضعیت افغانستان، تهدید امنیت منطقه را مورد توجه قرار داده و خواهان تقویت توانمندی های خود شدند. رهبران کشورهای همسایه افغانستان در آسیای مرکزی بر برقراری زودهنگام صلح تاکید کردند و بر نقش این کشور در ارتباط بین منطقه ای تاکید کردند. شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، گفت: «در روزهای اخیر، همه ما با نگرانی آنچه را که در همسایه افغانستان اتفاق می افتد، تماشا می کنیم. وی گفت که ما از “استقرار زودهنگام صلح و ثبات” در کشور حمایت می کنیم و ضروری است که انتقال قدرت در افغانستان صلح آمیز و بر اساس توافق ملی باشد. علاوه بر این، او گفت که افغانستان می تواند به عنوان یک پل بین آسیای مرکزی و جنوبی برای تقویت ارتباط عمل کند.11 پیش از این، دولت ازبکستان گفته بود که مایل است به تضمین امنیت ازبکستان کمک کند.
برقراری تماس روزانه با طالبان
رئیس جمهور ترکمنستان قربانقلی بردی محمداف میزبان سومین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی در تاریخ 6 اوت 2021 در سواحل آواز دریای خزر بود. رهبران همچنین نسبت به جنگ در افغانستان هشدار دادند.13 در بیانیه مشترک آمده است: «کشورهای آسیای مرکزی همچنین به ارتقای امنیت و ثبات در افغانستان، احیای زیرساخت‌های اقتصادی-اجتماعی کشور و جایگاه آن در روابط اقتصادی جهانی کمک خواهند کرد. از تلاش‌های همه کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برای ارتقای مشارکت حمایت کنید». آنها در مورد روابط دوجانبه و مسائل مرزی گفتگو کردند. بر اساس گزارش ها، از طالبان خواسته شده است که از حملات به خاک ترکمنستان خودداری کنند و جریان احتمالی پناهجویان به ترکمنستان را “توقف” کنند.
تاجیکستان رویکرد متفاوتی در قبال طالبان در افغانستان در پیش گرفته است. او تنها همسایه افغانستان بود که قبل از تصرف افغانستان با طالبان مذاکره نکرد. امامعلی رحمان رئیس جمهور در دیدار با شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان در 25 اوت 2021 گفت که دوشنبه کشور را اداره خواهد کرد. حضور همه گروه‌های قومی در افغانستان را در کابینه بعدی ببینید، و تاجیک‌ها «نقش مهمی» ایفا کنند. 17 او گفت که دوشنبه دولتی را که «بر اساس تحقیر بنا شده و منافع مردم تمام افغانستان را نادیده می‌گیرد» به رسمیت نمی‌شناسد. تاجیک ها، ازبک ها و سایر اقلیت های قومی را شامل می شود.’18 او گفت که یک همه پرسی باید نظام سیاسی افغانستان را تعریف کند. پیش از این، در سی امین سالگرد استقلال، رئیس جمهور پس از مرگ، بالاترین نشان کشور را “نشان درجه یک اسماعیلی سامانی” به برهان الدین ربانی رئیس جمهور پیشین افغانستان و احمد شاه مسعود وزیر دفاع پیشین افغانستان اعطا کرد. افغانستان او یک مخالف قوی بود. زمان اعطای جایزه مهم است و به نظر می رسد که احتمالاً پیامی قوی به طالبان در مورد نیاز به یک دولت فراگیر در کابل ارسال می کند.
قاسم جومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان گفت: “وضعیت در افغانستان و تشدید تنش های جهانی شرایطی را برای ما ایجاد کرده است تا بخش نظامی-صنعتی و دکترین نظامی را تقویت کنیم.” وی افزود که “تقویت توان دفاعی و افزایش پاسخگویی به تهدیدات نیز باید از اولویت های ملی باشد. ما باید برای شوک های خارجی و بدترین سناریوها آماده شویم.”
نتیجه
به نظر می رسد که انتظار می رود کشورهای آسیای مرکزی به تعاملات خود با افغانستان ادامه دهند که عمدتاً به دلیل ملاحظات بشردوستانه، اقتصادی و ارتباطی هدایت می شود. سال هاست که در مرزهای جنوبی آنها بی ثباتی وجود دارد و این کشورها تا حد زیادی توانسته اند با آن مقابله کنند. آنها اقدامات حفاظتی و غیره را برای محافظت از مرزهای خود در برابر هرگونه حادثه و سرریز انجام داده اند. با این حال، تحولات کنونی افغانستان بدون هیچ حکومتی برای او بسیار نگران کننده است. در حالی که بعید است کشورهای آسیای مرکزی در امور داخلی افغانستان مداخله کنند، آنها برای ایجاد یک دولت فراگیر، عناصر افراطی و کنترل های شدیدتر بر تولید و تجارت مواد مخدر در افغانستان فشار خواهند آورد. گزارش شده است که اعضای قومی از کشورهای آسیای میانه در صفوف طالبان حضور دارند.
اسکان مجدد یا بازگرداندن آنها به افغانستان می تواند به یک مانع بزرگ بین دولت آینده افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شود. باید دید که طالبان چگونه می توانند این عناصر را تحت کنترل خود درآورند. بحران کنونی افغانستان یک بار دیگر نیاز به یک چارچوب منطقه‌ای در آسیای مرکزی را برای مقابله مشترک با شرایط اضطراری در امتداد مرزهای آن برجسته کرده است. کشورهای آسیای مرکزی در حالت انتظار هستند و پاسخ های خود را با توجه به اقدامات و تصمیمات اتخاذ شده توسط طالبان تنظیم خواهند کرد.
[1] آمنه حکیمی،, “اعتراض خبرنگاران و فعالان مدنی در کابل به خشونت گرایید.” 5 September 2021, Tolo News, https://tolonews.com/fa/afghanistan-1745082 Tolo News, “ذبیح الله مجاهد از ختم جنگ در کشور خبر داد,” 6 September 2021, https://tolonews.com/fa/afghanistan-174531
3 ANI, “Amrullah Saleh fled to Tajikistan, according to Taliban,” 6 September 2021,
4 Meenakshi Ray, “Taliban claim Panjshir captured, resistance forces vow to carry on fighting,” Hindustan Times, 6 September 2021, https://www.hindustantimes.com/world-news/taliban-claim-panjshir-captured-resistance-forces-vow-to-carry-on-fighting-101630903029859.html
5 Shanghai Cooperation Organization, “DECLARATION by the Heads of the Member States of the Shanghai Cooperation Organization,” 5 July 2005, Astana, file:///C:/Users/Athar/Downloads/Declaration_by_the_heads_of_the_member_states_of_the_SCO.pdf
6 Government of Uzbekistan, “The Permanent Mission of the Republic of Uzbekistan to the United Nations,” The Permanent Mission of the Republic of Uzbekistan to the United Nations, 30 March 2018, https://www.un.int/uzbekistan/news/declaration-tashkent-conference-afghanistan-peace-process-security-cooperation-regional
8 Railway Technology, “Pakistan, Afghanistan and Uzbekistan sign roadmap for rail project,” 5 February 2021, https://www.railway-technology.com/news/pakistan-afghanistan-uzbekistan-rail-project/
9 Shadi Khan Saif, “Afghanistan, Turkmenistan launch connectivity projects,” Anadolu Agency, 14 Janurary 2021, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/afghanistan-turkmenistan-launch-connectivity-projects/2109837
10 Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan, “THE MEETING WITH THE DELEGATION OF POLITICAL OFFICE OF TALIBAN MOVEMENT WAS HELD IN THE MFA OF TURKMENISTAN,” 6 February 2021, https://www.mfa.gov.tm/en/news/2470
11 kun.uz, “Shavkat Mirziyoyev speaks about relations with Afghanistan,” 31 August 2021, https://kun.uz/en/news/2021/08/31/shavkat-mirziyoyev-speaks-about-relations-with-afghanistan
12 Reporting by Mukhammadsharif Mamatkulov Writing by Olzhas Auyezov Editing by Mark Heinrich, “Uzbek leader says in daily contact with Taliban to ensure security,” Reuters, 27 August 2021, https://www.reuters.com/world/uzbek-leader-says-daily-contact-with-taliban-ensure-security-2021-08-27/
13 France 24, “Central Asian leaders warn on Afghan chaos as Taliban advances,” 6 August 2021, https://www.france24.com/en/live-news/20210806-central-asian-leaders-warn-on-afghan-chaos-as-taliban-advances
14 Nebit-Gaz, “Taliban is interested in the implementation of the TAPI gas pipeline and other infrastructure projects in Afghanistan, -representative,” 20 August 2021, https://www.oilgas.gov.tm/en/posts/news/2750/taliban-is-interested-in-the-implementation-of-the-tapi-gas-pipeline-and-other-infrastructure-projects-in-afghanistan-representative
15 Pajhwok Monitor, ” Taliban delegation meets Turkmen officials in Ashgabat,” 12 July 2021, https://pajhwok.com/2021/07/12/taliban-delegation-meets-turkmen-officials-in-ashgabat/
16 Bruce Pannier & Muhammad Tahir, ” Majlis Podcast: Tajikistan Takes A Hard Line On The Taliban,” Radio Free Europe Radio Liberty, https://www.rferl.org/a/majlis-podcast-tajikistan-taliban/31433669.html
17 Asia-Plus, “President Rahmon calls for formation of inclusive government in Afghanistan,” 26 August 2021,
18Asia-Plus, “President Rahmon calls for formation of inclusive government in Afghanistan,” 26 August 2021,
19 ibid
20 Dipanjan Roy Chaudhury, “In a message to Taliban, Tajikistan honours Ahmed Shah Massoud,” The Economic Times, 4 September 2021, https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/in-a-message-to-taliban-tajikistan-honours-ahmed-shah-massoud/articleshow/85916501.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst
21 The Astana Times, “Unity Of The People And Systemic Reforms Are A Solid Foundation For The Nation’s Prosperity,” 6 September 2021, https://astanatimes.com/2021/09/unity-of-the-people-and-systemic-reforms-are-a-solid-foundation-for-the-nations-prosperity/
22 Baktygul Osmonalieva, “Situation in Afghanistan to entail strengthening of Kyrgyzstan’s borders,” 30 August 2021, https://24.kg/english/205569_Situation_in_Afghanistan_to_entail_strengthening_of_Kyrgyzstans_borders_/
23 UN Security Council, ” Letter dated 20 May 2021 from the Chair of the Security Council Committee established pursuant to resolution 1988 (2011) addressed to the President of the Security Council,” 1 June 2021, https://www.undocs.org/pdf?symbol=en/S/2021/486
24 Radio Free Europe/Radio Liberty, “Russia Wraps Up Drills With Uzbek And Tajik Troops Near Afghan Border,” 11 August 2021, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-uzbekistan-military-drills-afghanistan-/31403841.html
25 Yang Zekun, “China, Tajikistan complete two-day anti-terrorism drill,” 19 August 2021, https://www.chinadaily.com.cn/a/202108/19/WS611e5956a310efa1bd669e83.html
26 Temur Umarov, “Do the Taliban Pose a Threat to Stability in Central Asia?,” Carnegie Moscow Center, 3 September 2021, https://carnegiemoscow.org/commentary/85271
27 Radio Free Europe Radio Liberty, “Interior Minister Says Tajikistan Unable To Host Many Afghan Refugees,” 2 September 2021, https://www.rferl.org/a/tajikistan-no-refugees-afghanistan/31440251.html
28 Ummid.com, ” Abdul Rashid Dostum, Atta Muhammad Noor flee to Uzbekistan,” 15 August 2021, https://ummid.com/news/2021/august/15.08.2021/abdul-rashid-dostum-atta-muhammad-noor-flee-to-uzbekistan.html
29 The Economic Times, “Uzbekistan says hundreds of Afghan soldiers flee over border with dozens of aircraft,” 16 August 2021. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/uzbekistan-says-hundreds-of-afghan-soldiers-flee-over-border-with-dozens-of-aircraft/articleshow/85376488.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst
30 Reporting by Andrey Ostroukh; writing by Tom Balmforth; Editing by Hugh Lawson, “Afghan military jet was shot down by Uzbek air defences – RIA,” Reuters, 16 August 2021, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/afghan-military-jet-was-shot-down-by-uzbek-air-defences-ria-2021-08-16/
31 Radio Free Europe Radio Liberty, “Interior Minister Says Tajikistan Unable To Host Many Afghan Refugees,” 2 September 2021, https://www.rferl.org/a/tajikistan-no-refugees-afghanistan/31440251.html
32 Catherine Putz, ” Uzbekistan and Tajikistan Hedge on Afghan Refugees,” The Diplomat, 31 August 2021, https://thediplomat.com/2021/08/uzbekistan-and-tajikistan-hedge-on-afghan-refugees/
33 Radio Free Europe Radio Liberty, “Interior Minister Says Tajikistan Unable To Host Many Afghan Refugees,” 2 September 2021, https://www.rferl.org/a/tajikistan-no-refugees-afghanistan/31440251.html
34 Catherine Putz, ” Uzbekistan and Tajikistan Hedge on Afghan Refugees,” The Diplomat, 31 August 2021, https://thediplomat.com/2021/08/uzbekistan-and-tajikistan-hedge-on-afghan-refugees/
35 Siobhan Hughes & Jessica Donati, ” Uzbekistan Warns U.S. That Afghan Pilots and Their Families Can’t Stay,” The Wall Street Journal, 30 August 2021, https://www.wsj.com/articles/uzbekistan-warns-u-s-that-afghan-pilots-and-their-families-cant-stay-11630315800
36 NDTV, “Vladimir Putin Says World Must Prevent “Collapse” Of Afghanistan,” 20 August 2021, https://www.ndtv.com/world-news/vladimir-putin-says-world-must-prevent-collapse-of-afghanistan-2515185
*این گزارش خبری با حمایت روزنامه نگاران برای حقوق بشر «JHR» تهیه شده است.
